بررسی و نقد بلاغی اسلوب های وصل و فصل با تکیه بر دیدگاه الفناری مطالعه موردی سوره ابراهیم

Abstract

فصل و وصل یکی از مباحث بنیادین و کلیدی دانش بلاغی قلمداد می­شود که از دیرباز زبان­شناسان و مفسران قرآنی بدان پرداختند. اهمیت و ارزش این امر هم از آنجایی ناشی می­شود که موضوع فصل و وصل چون رشته­ی تسبیحی را می­ماند که دانه­های معنایی متن را در کنار هم قرار داده و از گسیختگی و پراکندگی­ آنها جلوگیری می­کند و بدین شیوه شالوده­ی انسجام و پیوستگی متن را قوام و استحکام می­بخشد. کنکاش و پژوهش در این زمینه این امکان را برای خواننده فراهم می­کند که وی نگاهی جامع و کامل به فضا و افق­های معنایی متن و ماتن آن داشته باشد. محمد شمش­الدین الفناری نیز از جمله مفسران قرآنی است که در باره­ی فصل و وصل اظهار نظر کرده است. ایشان در این حوزه برخی از قواعد و اصول را مورد نقد و ارزیابی قرارداده و بر خلاف جمهور، این موارد را اصل و قاعده ندانسته، بلکه به عنوان استثناء پذیرفته است. همچنین الفناری بر خلاف دانشمندان بلاغی، موضوع فصل و وصل را تنها در جمله محرز می­داند. در جستار پیش­رو، نگارندگان با روش توصیفی ـ تحلیلی موضوع فصل و وصل را در سوره ابراهیم از منظر الفناری مورد بحث و بررسی قرار داده­اند. نتایج بحث حاکی از آن است که بلاغت فصل و وصل از دیدگاه الفناری مبتنی بر دو اصل است: نخست جامع مشترک معنایی میان دو جمله و دوم سازگاری و هماهنگی در خبری یا طلبی بودن آن دو. نیز توجه به کل ساختار متن و بافت، بدین معنا که جملات بدون اینکه با حرف عطف به یکدیگر متصل شوند، از نظر بافت معنایی با یکدیگر انسجام و اتحاد دارند.