تحلیل کاربرد ادبی و معناشناسی شناختی واژۀ «حرث» در آیۀ «نسائکم حرثٌ لکم...» در مواجهه با شبهۀ شئ‌انگاری زنان

Abstract

اطلاق «حرث» بر زنان در آیۀ 223 سوره بقره، مسئله شئ‌انگاری زن و ابزارانگاری او برای منافع مرد را به‌میان آورده است؛ چراکه براساس ظاهر عبارت قرآنی«نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُم»، به مردان خطاب می‌شود، «زنان کشت‌زار شما هستند». این برداشت که زن از منظر اسلام به‌نوعی طفیل مرد محسوب می‌شود با‌شواهد فراوان در قرآن و روایات که قائل به شأن و منزلت رفیع زن بوده و تنها ملاک برتری انسانی میان زن و مرد را تقوای ایشان دانسته، ناسازگار است. این پژوهش با بکارگیری روش کتابخانه‌ای، توصیف و تحلیل داده‌ها، ضمن بیان دیدگاه لغویان و مفسران به‌ویژه علمای بلاغت ومفسران ادبی با هدف تبیین واژة حرث در مورد زنان، به بررسی معناشناسی شناختی آن در قرآن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که ایجاد شبهة مذکور، ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به نکات بلاغی به ویژه تشبیه بلیغ در قرآن است که نه‌تنها با استفاده از دیدگاه‌های ادبی قدمایی قابل دفاع است بلکه از‌منظر دانش نوین معناشناسی شناختی نیز به‌وجهی مطلوب تأیید و تحسین می‌شود؛ چراکه از این تشبیه مفاهیم برجسته ‌و فاخری همچون جایگاه و نقش حیاتی زن در بقاء و رشد نسل بشر و ضرورت توجه ویژۀ مرد به ‌وی، به‌شکلی مستدل و روشمند تحصیل می‌شود.