استحالۀ منظر اقتصادی شهرهای معاصر در پی ظهور «حادواقعیت‌های» مبتنی بر «مصرف» مطالعۀ موردی: شهر گرگان

Abstract

آنچه ما به عنوان منظر اقتصادی سکونتگاه‌ها، شهرها و روستاها می‌شناسیم ماحصل تعامل انسان‌ با طبیعت و شیوۀ تفکر او نسبت به به‌کارگیری منابع، داد و ستد و توزیع این منابع در پیکرۀ تاریخی است. مناظر اقتصادی در شهرها گاه به صورت اندام‌های شهری چون بازار نمود می‌یابند و گاه در قالب فعالیت‌ و خرده فعالیت‌ها متبلور می‌شوند. با توجه به نقش این شهرها از لحاظ ژئوپولوتیک و منابعِ در اختیار، مناظر اقتصادی شکل می‌گرفتند و شهرها درجه‌ای از تشخّص را نسبت به یکدیگر دارا بودند. پس از انقلاب صنعتی و تحولاتی که گریبان شهرها را گرفت چرخش سرمایه در شهرها از حالت ارگانیک و مبتنی بر سازوکار ماهوی به فرآیند‌های یکنواخت و جهانی تبدیل شد. بافت‌های تاریخی شهرها به تبع منسوخ‌شدن برخی مشاغل و ظهور خیابان‌های نفوذی و انباشت نامتوازن سرمایه، روند متروک‌شدن را یکی پس از دیگری تجربه کردند. پررنگ‌شدن وجه سیاسی اقتصاد در شهرها و شکل‌گیری دولت‌های رانتی به ساخت‌وساز‌ها خصوصاً پیرامون بافت‌های تاریخی دامن زد. علاوه بر این اقتصاد سیاسی در فضاهای شهری همواره متأثر از امور اجتماعی بوده است، لذا بررسی مناظر اقتصادی و اقتصاد سیاسی شهرها از ره‌یافت آسیب‌های اجتماعی خالی از لطف نیست. شهر گرگان نیز همچون شهرهای معاصر با پیشینۀ تاریخی خود از این قاعده مستثنی نبوده و متأثر از آسیب‌های اجتماعی چون مفهوم حادواقعیتِ بودریار در حال طی‌کردن روند تخریب مناظر اقتصادی است. ظهور حادواقعیت‌ها، آسیبی در درجۀ اول اجتماعی است که با ورود به حوزۀ مصرف و نمایشی و زیبایی‌شناختی‌کردن زندگی از اساسی‌ترین عوامل استحالۀ مناظر اقتصادی شهرهای معاصر و همچنین شهر گرگان به حساب می‌آید.