ارزیابی نقش عوامل کالبدی و عملکردی در اجتماع‌پذیری بازارهای سنتی ایران با استفاده از تکنیک نحو فضا (نمونۀ موردی: بازار تبریز)

Abstract

بیان مسئله: اجتماع‌پذیری از مفاهیم مهم در فضاهای شهری چندمنظوره، جهت برقراری روابط مناسب اجتماعی در میان مردم است. یکی از نیازهای اساسی انسان، نیاز به برقراری ارتباط با دیگران است. پاسخگویی به نیازهای اجتماعی انسان و وقوع روابط اجتماعی، نیاز به یک مکان و فضای تعریف‌شده دارد. فضایی که بتواند مجموعه‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی میان گروه‌های مختلفی از مردم در مکانی خاص، برقرار کند. توجه به ابعاد اجتماعی فضا در بناها و یافتن ارتباط بین کیفیت‌های فضایی و مفاهیم اجتماعی از جمله اجتماع‌پذیری، در موفقیت این فضاها اهمیت زیادی دارد. بازارهــا از جمله فضاهای جمعی با پتانسیل اجتماع‌پذیری بالا در جامعۀ شهری بوده‌اند، به طوری‌که حیات شهر و بازار همواره به هم پیوندخورده و در بسیاری از موارد شهرها با بازارها معنی و مفهوم پیدا می‌کردند. امروزه به دلیل تغییر در ساختار فضاهای شهری، دگرگونی الگوهای زندگی مردم و عدم انطباق مناسب با فضای کالبدی سنتی، بازار درمعرض خطر تبدیل به فضای موزه-بازار بدون توجه به جنبه‌های کالبدی و عملکردی گذشته آن، قرار گرفته است.<br />هدف پژوهش: این پژوهش با هدف سنجش میزان اجتماع‌پذیری در بازار، شناخت بستر اجتماعی آن و عوامل مؤثر در کیفیت اجتماعی آن، با تحلیل ساختار، هم‌پیوندی، انسجام بازار و اولویت قراردادن جنبه‌های کالبدی-عملکردی انجام شده است.<br />روش تحقیق: این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و میدانی، و با استفاده از تکنیک نحو فضا (و نرم‌افزار دپث مپ) انجام شده است.<br />نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد ارزش‌های فضایی و چیدمان فضا در قسمت‌های مختلف بازار، تفاوت‌های اساسی دارد، به طوری‌که ساختارمندی و انسجام اجتماعی بازار به‌ شدت کاهش‌یافته و میزان هم‌پیوندی خیابان‌های تازه احداث‌شده، افزایش یافته است. در نتیجه، لزوم توجه به تغییرات و پیامدهای حاصل از توسعۀ شهری از جنبۀ کالبدی و عملکردی، برای افزایش ویژگی اجتماع‌پذیری بازار مشهود و ضروری است.