آیکونولوژی نگارۀ لیلی و مجنون در سفال سلجوقی

Abstract

<strong>بیان</strong><strong>مسئله:</strong> داستان عشق لیلی و مجنون حدیث دو دلداده است که علاوه بر شعر، در نگارگری ایرانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و همواره حوادث گوناگون آن، در مکاتب مختلف نگارگری ایرانی نقاشی شده است. بر اساس مطالعات انجا‌م‌شده، صحنۀ لیلی و مجنون در مکتب‌خانه، برای نخستین‌بار در بشقاب سفالی سلجوقی ترسیم شده و پس از آن، در مکاتب مختلفی همچون هرات و شیراز و... بارها تکرار شده است. مقالۀ حاضر به بررسی جنبه‌های ساختاری و محتوایی اولین نمونه از تصویرگری «لیلی و مجنون در مکتب‌خانه» در سفالینۀ سلجوقی می‌پردازد. در بررسی‌هایی که تاکنون صورت گرفته، همگامیِ مثنوی نظامی با نگارگری مطرح می‌شود. اروین پانوفسکی اما برای تفسیر موضوعی آثار هنری، علاوه بر شناسایی متون ادبی، شیوۀ اندیشیدن یک ملت را در یک دورۀ خاص لازم می‌داند. بنابراین، دغدغۀ نگارندگان پاسخگویی به این پرسش است که الگوهای بصری و مفهومی نگارۀ «لیلی و مجنون در مکتب‌خانه» در سفالینۀ سلجوقی، علاوه بر مثنوی نظامی با کدام اندیشۀ حاکم در عصر سلجوقی ارتباط دارد؟<br /> <strong>هدف</strong>:در عصر سلجوقی، احمد غزالی از اندیشمندان ایرانی (متوفی 520 هجری/ 1126 میلادی)، آرای خویش را در باب مفهوم عشق با تفسیرهای بدیعی ارائه کرد و تحولاتی چشمگیر در نگرش عارفانۀ ایرانی پدید آورد. از این رو، هدف اصلی این مقاله، کشف ارتباط میان اندیشۀ نوین احمد غزالی مبنی بر کمال عشق با تصویرگری اثر مورد پژوهش است.<br /> <strong>روش تحقیق</strong>:در این پژوهش، مطالب به طریق اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند و روش تحقیق، تاریخی-تحلیلی است. شناخت محتوای درونی تصویر از طریق رویکرد آیکونولوژی پانوفسکی و در سه مرحلۀ توصیف پیش‌آیکونوگرافی، تحلیل آیکونوگرافی و تفسیر آیکونولوژی به انجام رسیده است.<br /> <strong>نتیجه‌گیری</strong>: نتایج نشان می‌دهد الگوهای بصری و مفهومی سفالینۀ سلجوقی با نقش لیلی و مجنون در کالبد دو کودک خردسال در مکتب‌خانه، تلفیقی از گفتمان ادبی نظامی و شیوۀ اندیشیدن نوین احمد غزالی در باب سرشت عشق لیلی و مجنون است.