گونه‌شناسی بافت نمای شهری(با رویکرد شکلی) (نمونه موردی میدان امام خمینی(ره) تهران)

Abstract

در بررسی سیر تحول معماری، لزوم توجه به گونه‌شناسی‌های انجام شده نظیر : اقلیمی، شکلی و تاریخی- تکاملی بیش از پیش احساس می‌‌‌شود. این گونه‌شناسی‌ها بیانگر زوایای دید پژوهشگرانی است که سعی در روشمندسازی طراحی ابعاد مختلف معماری نظیر پلان، حجم، فرم و فضای معماری را داشته‌اند، به طور مثال اُلگی1از زاویه اقلیم و جنبه تأثیرگذاری عوامل اقلیمی بر شکل‌گیری کالبد بنا به معماری نگریسته است و یا دوران2 و کرایر3سعی در هندسی‌نگری به پلان بنا را داشته‌اند. هدف این پژوهش گونه‌شناسی نما به عنوان یکی از وجوه مهم طراحی بنا از حیث معماری است. عدم وجود فرایند صحیح طراحی نما، سیمای شهرها را به فرجامی ناخوشایند کشانده و آنچه را که امروزه شاهد آن هستیم، وجود نماهایی منفرد و ناهماهنگ است.<br />این مقاله به طرح این سؤال که نمای بناهای ارزشمند (بناهای سنتی) در دوره‌های مختلف واجد چه ویژگی‌هایی از نظر هندسی و گونه‌شناختی بوده‌اند، می‌پردازد و با فرض آنکه شناخت و گونه‌شناسی صحیح نمای این آثار و به کارگیری آن در آثار جدید، ضمن حفظ اصالت تاریخی- فرهنگی نما، سیمای شهر را از آشفتگی و بی‌قیدی می‌رهاند، تحقیق را پی گرفته و به رسم اشکال پایه (مربع، مثلث و دایره) مطابق با نظر دوران و کرایر که این اشکال را اشکال پایه در گونه‌شناسی خود معرفی کرده‌اند، پرداخته و در ادامه به اعمال تغییرات بر روی محورها، رئوس و اضلاع این اشکال بر‌اساس اصول تغییرات شکلی دوران و کرایر به منظور یافتن خط سیر تغییرات، می‌پردازد. نمای میدان امام خمینی تهران به عنوان یکی از مهم‌ترین گره‌های شهری، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی این شهر به کمک روش کتابخانه‌ای (کتب و مقالات) و روش تحلیلی-تطبیقی در حوزه نما (عکس‌ها و نگاره‌ها) با جامعه آماری 9 بنا از دوره‌های قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و معاصر (در هر دوره به طور میانگین دو اسلاید از هر چهار سوی میدان) مورد مطالعه قرار گرفت و در نهایت مشخص شد که غالب الگوهای هندسی به کار رفته در نمای بناهای میدان از حیث هندسه کلی نما و آرایه‌ها و بازشوها در دوره قاجار به صورت اشکال پایه خام دایره و مربع و یا ترکیب ساده آنها بر‌اساس مرکز دایره و یا به صورت فرایند تکرار بوده است و در دوره پهلوی اول با ورود اشکال مثلثی و مقاطع حاده در انواع قالب‌های ترکیب با دایره و مربع دیده می‌شود و همچنین در دوره پهلوی دوم با نفوذ هرچه بیشتر اصول معماری غرب و استفاده از ساده‌گرایی و پرهیز حداکثری در استفاده از تزیینات در کاربری‌های مختلف را نشان می‌دهد که در نتیجه الگوهای هندسی به کار رفته در این دوران بیشتر به سمت مربع و مشتقات حاصل از فرایند تغییر زاویه سوق یافته‌اند.