تأثیر بناهای آرامگاهی مذهبی در شکل‌گیری شهرهای ایران دوره اسلامی نمونه موردی : نقش امامزاده علی‌الصالح(ع) در شکل‌گیری شهر صالح‌آباد (استان ایلام)

Abstract

در دوره‌های مختلف بشری، عوامل متعددی در شکل‌گیری یا آبادی شهرها مؤثر بوده‌اند. از جمله می‌توان به کوه‌ها، رودها، بناها، راه‌ها، مذهب، آداب و رسوم اشاره کرد. دین به عنوان عنصری فرهنگی، منشأ ایجاد تغییر و تفاوت در سرزمین‌های مختلف است. دستورات دین اسلام به گونه‌ای است که در محیط شهری امکان تحقق بیشتری داشته و حکومت‌های اسلامی تأسیس یا توسعه شهر را برای قدرت‌نمایی، رسیدن به اهداف آرمانی، اجتماعی و سیاسی در برنامه خود داشته‌اند. در این دوره اولین نمونه تأثیر یک بنا به عنوان عامل دینی و مذهبی در آبادی شهر، به نام مسجد پیامبر(ص) در شهر مدینه است. بناهای مذهبی نقش مؤثری در شکل‌گیری یا توسعه بسیاری از شهرها در ایران و سایر مناطق تحت نفوذ اسلام داشته و در جنبه‌های گوناگون تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری نقش اساسی داشته‌اند که تمرکز و توجه بر این بناها می‌تواند باعث ایجاد یا گسترش شهر در این محدوده‌ها یا تبدیل آن به قطب گردشگری شده و در نهایت شاهد نمایش معماری شهر اسلامی بود. استان ایلام هم‌مرز با کشور عراق و در مسیر مهاجرت و تبعید علویان، با توجه به مسیر کوهستانی و صعب‌العبورش، امامزادگان و یاران آنها را در بسیاری از شهرها و آبادی‌های خود تجربه کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر امامزاده علی‌الصالح(ع) به عنوان یک عنصر دینی و فرهنگی در شکل‌گیری شهر صالح‌آباد در استان ایلام صورت گرفته است. با مطالعه کتابخانه‌ای و میدانی پیشینه حضور امامزاده در منطقه هجدان‌دشت و تهیه نقشه تکامل شهر توسط نگارندگان، از کلیت مطالب می‌توان به این جمع‌بندی رسید که امامزاده به عنوان یک بنای آرامگاهی مذهبی در دوره اسلامی، تنها عامل شکل‌گیری و رونق شهر در منطقه‌ای گرم و خشک و خالی از سکنه است که نام خود را از این امامزاده گرفته و به صالح‌آباد شهرت یافته است.