نقش باغ ‌درون‌شهری در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری، نمونه موردی : شهر تهران

Abstract

باغ از نوع مثمر و غیر مثمر یکی از اجزای الگوساز بافت ‌درون‌شهری تهران بوده است، به این ترتیب که در ترکیب با اجزای دیگر شهری مانند مدرسه، تکیه، مزار، مسجد، سقاخانه و ... یا به صورت مجموعه‌ای از باغات متمرکز (‌لکه‌های سبز عمده) سنت‌های «تفرج درشهر» و «زیارت- تفرج» را درشهر ثبات بخشیده است. فرضیه اصلی این نوشتار این است که ارسن‌های شکل گرفته در همسایگی باغات ‌درون‌شهری که اغلب ریزدانه‌اند، دارای «چگالی رفتاری» بالاتری نسبت به پارک‌های شهری بزرگ مقیاس شکل گرفته در دوره ظهور مدرنیسم در تهران هستند. مزیت دیگر این باغ‌های ‌درون‌شهری ریزدانه این است که در هماهنگی کامل با لایه مورفولوژیکی شهر تهران که متأثر از پنج رود دره مهم از شمال به جنوب شهر شکل گرفته و الگوهای سلسله مراتبی ساختاری و رفتاری ‌تعریف‌شده‌ای را بنا به محل قرارگیری در ارتفاعات متفاوت رود‌دره‌ها (‌خط الرأس، خط القعر و دامنه) به علاوه پارادایم‌های فرهنگی یک جامعه ایرانی - اسلامی‌شکل داده‌اند. مقاله حاضر، تلاشی در جهت تبیین نقش باغ در شکل دهی به فضاهای جمعی شهری و دسته‌بندی الگوهای ساختاری براساس نقش باغ در مجموعه است. بر این اساس، عنصر واسطه باغ درالگوهای ترکیبی حاصل از مطالعه منظر شهر تهران‌، در طول تاریخ به ویژه تا دوران پهلوی با نقش‌های متعددی به شرح زیر مشاهده شده است : - ‌‌مبدأ پیدایش تمدن - نظرگاه - تبدیل یک عنصر نمادین منظر به باغ - باغ- یادمان اسطوره - سنت باغ وقفی - بستر سنت زیارت- تفرج