تحلیل طرح «بندی لوزی» به‌عنوان الگوی رایج در قالی عصر زندیه

Abstract

بیان مسئله: پژوهش در زمینۀ قالی زندیه سراسر با پرسش و حلقه‌های مفقوده مواجه بوده و در طی تاریخ‌نگاری هنر این دوره، کمبود منابع محققان را قانع نموده بود که از این دوره نمی‌توان متنی مرتبط با قالی استخراج نمود. اگرچه نگارنده از ابتدا با هدف یافتن قالی‌ها آغاز نمود؛ اما به‌ مرور زمان تکرار تصاویر بافته‌ها و قالی‌هایی با طرح «بندی لوزی» پرسشی مهمتر ایجاد کرد: آیا طرح «بندی لوزی» را می‌توان به‌عنوان طرح رایج نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری معرفی نمود؟ اگر چنین است، پس به‌دنبال آن سؤال اساسی‌تری مطرح می‌شود: چه مؤلفه‌هایی در شکل‌گیری و رونق الگوی بندی لوزی در دورۀ زندیه نقش داشته‌اند؟ به‌عبارتی‌دیگر مبانی نظری و بنیان‌های شکل‌دهنده طرح بندی لوزی به‌مثابۀ ساختار رایج کدم‌اند؟ هدف: روشن کردن بخشی تاریک از تاریخ قالی ایران، پرداختن به طرح بندی لوزی به‌عنوان طرحی پرتکرار در دورۀ زندیه و کشف عوامل تأثیرگذار بر رونق الگوی نامبرده هدف این پژوهش است. روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و براساس هدف، در دستۀ تحقیقات بنیادی نظری می‌گنجد. اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانه‌ای و مشاهدۀ واقعی و مجازی نمونه‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی گردآوری‌ شده و سپس با شیوه‌های توصیفی و تحلیلی نتیجه‌گیری شده است. یافته‌ها: دستاورد این پژوهش در گام نخست تشخیص طرح بندی لوزی در جایگاه نخست الگوهای به‌کار رفته در بافته‌های عصر زندیه بود؛ سپس ذیل چهار رکن تاریخ، اسطوره، عرفان و فلسفۀ پساصدرایی و فرهنگ عامه، کشف پنج مؤلفۀ بن‌مایه‌های هندی و کشمیری در هنر افشاریه، الگوی باستانی کهن‌الگوی باغ، مکتب گل نیمۀ دوم قرن دوازدهم و هنر قومی و تزیینی به‌عنوان بنیان‌های شکل‌دهندۀ طرح بندی لوزی شناخته شدند.