تأثّیر سوررئالیسم بر داستان‌نویسی معاصر ایران

Abstract

مکتب‌های ادبی از کلّی‌ترین تقسیم‌بندی‌هایی است که انواع ادبی تمامی ملل گوناگون را در برمی‌گیرد. به عبارت دیگر تمامی آثار ادبی جهان زیر مجموعة مکتب‌های ادبی هستند. مکتب‌های ادبی با کلاسیسیسم آغاز و به سوررئالیسم منتهی می‌شوند. سوررئالیسم جنبشی هنری بود که در سال ۱۹۲۲ به‌طور رسمی از فرانسه آغاز شد و فراواقع‌گرایی نامیده‌شد. زمانی که دادائیسم در حال از بین رفتن‌بود، پیروان آن به دور آندره برتون که خود نیز زمانی از دادائیست‌ها بود، گِرد آمدند و طرح مکتب جدیدی را پی‌ریزی کردند. شیوة این مکتب بازتاب نابسامانی‌ها و آشفتگی‌های قرن بیستم بود. این مکتب لایه‌های ذهنی انسان را مورد کاوش قرارمی‌دهد و به واقعیّت چندان اهمیّتی نمی‌دهد. آن‌چه که در این مکتب مهم است، مسائلی از قبیل خیال، توهّم، ضمیرناخودآگاه و پیچیدگی‌های ذهن و ضمیر آدمی است. سوررئالیسم را می‌توان یک جنبش هنری-اجتماعیِ بنیادستیز به‌شمار آورد؛ زیرا این مکتب در پی جنگ جهانی به وجودآمد و عصیانی بود بر ضدّ تمام قوانین و قواعد موجود در عرصة هنر. در واقع سوررئالیسم خلاصه‌ای از مکتب‌های پیش از خود بود. از طرف دیگر چون سوررئالیسم ریشه در بسیاری از فرهنگ‌های گوناگون ملل شرقی مانند آیین بودایی، تصوف اسلامی و ... دارد، شناخت کامل آن امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. در این پژوهش در صدد هستیم تا علاوه بر آشکار ساختن تفاوت‌های بین سوررئالیسم ایرانی و غربی، میزان تأثّیر مکتب سوررئالیسم بر داستان‌نویسی معاصر ایران را بر اساس سه رمان بوف کور، ملکوت و شازده احتجاب مورد بررسی قراردهیم.