بررسی نقش «زن» در مُهرهای دورۀ ساسانی

Abstract

پژوهش حاضر به مطالعة نقش زن، بر مُهرهای دورة ساسانی می‌پردازد. مُهر، از اقلامی است که استفاده از آن در امور مختلف، با نقوش متنوع انسانی (غالباً مرد)، گیاهی، حیوانی، نوشتاری و ترکیبی از دیرباز تاکنون در نقاط گوناگون ایران متداول بوده است. با وجود آنکه در مهرها استفاده از نقش زن روشی متداول نبوده، نمونه‌های نسبتاً محدود اما متفاوتی از مهرهای تزیین‌شده با نقش زن، از ایران باستان و به ویژه عصر ساسانی یافت شده است. این پژوهش در پی یافتن دلایل چرایی استفاده از نقش نمادین زن در برخی از مُهرها بوده است؟ و به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که آیا می‌توان حضور زن بر مهر را دلیلی بر جایگاه ویژة آن در جامعه و حکومت عصر ساسانی دانست؟ آیا این زن، نماد آناهیتا (ایزد بانوی آب) است؟ از این‌رو پژوهش حاضر، به صورت مطالعة موردی و به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته و اطلاعات ارائه ‌شده، ترکیبی از تحقیقات کتابخانه‌ای و جست‌وجو در مقالات موجود در پایگاه‌های اطلاعات اینترنتی معتبر است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که وجود نقش زن بر مهرهای عصر ساسانی، نشان از جایگاه والا و شایستة مقام بانوان در این عصر دارد. نقش زن، نه‌تنها در قالب ملکه و زنان درباری و شخصیتی محوری در کنار مرد و شخصِ شاه، بلکه در مواردی به صورت تنها و نمادی از آناهیتا-نماد عشق و باروری ظاهر می‌شود. در مواردی دیگر همراه با کودک، یا در نقش همسر و در مراسم ازدواج مشاهده می‌شود. در تمامی موارد، ظرافت اجرا و دقت در بازنمایی چهره، جنسیت و استفاده از تزیینات و نوشته‌شدن نام زن-ملکه بر بعضی از مهرها، از مشخصات بارز این نقوش است.