بازپژوهیِ تاریخی، فهرستی و درون متنیِ نظریه تألیف فقه رضوی به قلم حضرت رضا(علیه السلام)

Abstract

فقه رضوی از کتاب‎های چالش‌برانگیز و تأثیرگذار در مجامع فقهی امامیه به‎شمار می‌رود. این کتاب در برخی منابع فقهی و کتاب‌شناسی، به استنادِ گزاره‌ها و شواهد سه‌گانه ذیل، اثرِ تألیفی یا املایی امام‎رضا(علیه‎السلام) دانسته شده است: نخست، مستندات تاریخی همچون گزارش یابنده و معرّفِ نسخه اصل، دستیابی به نسخه‌های خطی کهن با تصریح به تألیف کتاب به قلم حضرت رضا(علیه‎السلام) و دفع احتمال وضع و جعل در انحصار عقلی تألیف کتاب به قلم امام‎رضا(علیه‎السلام) یا دروغین و بَرساخته‎بودنِ آن؛ دوم، مستندات فهرستی چون معرّفی راویانِ صاحبِ نسخه یا کتابِ امام‎رضا(علیه‎السلام) در منابع فهرستی شیعه؛ سوم، قراین درونْ‌متنی تألیف به قلم یکی از معصومان(علیهم‎السلام) و قراین درونْ‌متنی تألیف به قلم شخصِ حضرت رضا(علیه‎السلام). در پژوهش حاضر، پس از بازپژوهی تاریخ دستیابی به این اثر و تبیین دلایل و شواهدِ مذکور، و نیز اعتبارسنجی انتقادهای مخالفانِ این نظریه و تحلیل و کشفِ انتقادهای مخدوش و مقبول،‌ با سبک تحلیلی‎ ـ ‎توصیفی، میزانِ اتقان گزاره‌های استنادی برای اثبات نظریه تألیف فقه رضوی به قلم یا املای حضرت رضا(علیه‎السلام) بازاندیشیِ انتقادی شده و این نتیجه به‌دست آمده است که در تمسّک به این دلایل و شواهد به جمیع قراینِ مؤثّر در واکاوی و شناخت مؤلّفِ اثر توجّه نشده است. از سوی دیگر، نمی‌توان این کتاب را خالی از خطِ امام‎رضا(علیه‎السلام)، اثری یگانه و منتسب به مؤلّف واحد دانست.