فراتحلیلی بر پژوهش‌های وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی

Abstract

وقف شهری، یکی از پدیده‌های حسنه در شهرهای ایرانی- اسلامی است که در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته است و توانسته‌اند در دوره‌های مختلف تاریخ، منشأ حرکت‌های مؤثری باشند. این پدیده حسنه در سال‌های گذشته توجه پژوهشگران شهری را به خود جلب نموده است. تعداد و تنوع مقالات علمی منتشر شده در زمینه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، یکی از نشانه‌های گرایش محققان به این مفهوم است. این مقاله با روش فراتحلیل به بررسی مقالات منتشر شده در مجلات علمی- پژوهشی فارسی زبان منتشر شده از سال 1389 تا سال 1396 پرداخته است. این تحقیق نشان می‌دهد که مقالات انتشار یافته در حوزه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، بیشتر به صورت کیفی و از طریق تحلیل‌های مبتنی بر اسناد صورت گرفته‌اند. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، به طور کلی مطالعات وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی در کشورمان را می‌توان در دو دستۀ کلی جای داد؛ نخست مطالعات تأثیر وقف بر توسعه و شکل‌یابی فیزیکی شهرهای ایرانی- اسلامی می‌باشد و دیگری تأثیر وقف بر مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهر ایرانی- اسلامی است. در رویکرد نخست محققان در قالب فرآیندی به دنبال تأثیر وقف در توسعه فیزیکی و فضایی و همچنین شکل‌یابی فضاهای شهری در شهرهای ایرانی- اسلامی هستند و بر این اساس به تجزیه و تحلیل فضای شهرهای ایرانی- اسلامی پرداخته‌اند. نتایج بررسی نشان می‌دهد که دسته اول بیشتر پژوهش‌ها (60 درصد) را به خود اختصاص داده است.