تحلیل میزان فرسایش و رسوب ناشی از رخساره‌های فرسایشی حوضه کاخک با مدل شبیه‌ساز باران

Abstract

در حوضه آبخیز کاخک واقع در خراسان رضوی، انواع‌ ناهنجاری‌های‌ طبیعی‌ از جمله فرسایش‌ خاک‌، انواع‌ رخساره‌های‌ فرسایشی‌ (سطحی-شیاری، شیاری و شیاری‌ - گالی‌) و رسوب‌زایی‌ متوسط تا بالا دیده می‌شود. برای انجام این پژوهش، ابتدا 4 واحد همگن (واحدهای کاری) بر مبنای نوع لیتولوژی شامل شیل و ماسه‌سنگ و گابرو، رخساره‌های فرسایشی در کاربری مرتعی و در شیب مشابه انتخاب شد. 32 آزمایش در شدت بارش 36 میلی‌متر در ساعت و به مدت 30 دقیقه با شبیه‌ساز باران بر روی واحدهای کاری، انجام شد. مقدار رسوب هر یک از آزمایش‌ها اندازه‌گیری شد. به منظور بررسی عوامل موثر در تلفات خاک و فرسایش‌پذیری، نمونه برداری از خاک در لایه 0 تا 15 سانتی‌متری نیز از مجاور پلات‌های مورد آزمایش برداشته شد. آنالیز آماری اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد. نتایج نشان داد که لیتولوژی‌های مورد بررسی از نظر فرسایش و رسوبدهی با یکدیگر تفاوت معنی‌دار دارند. دو واحد کاری شامل شیل واجد فرسایش شیاری-خندقی (Jsh-RG) و ماسه‌سنگ واجد فرسایش سطحی-شیاری (Js-SR) به ترتیب با رسوبدهی 12/68 و و 12/45 گرم در مترمربع دارای بیشترین و کمترین مقدار رسوبدهی می‌باشند. برخی از ویژگی‌های خاک مانند درصد سیلت، شوری و نسبت جذب سدیم با میزان فرسایش و رسوبدهی خاک دارای همبستگی مستقیم و فاکتورهای درصد پوشش گیاهی و درصد سنگریزه موجود در سطح خاک و همچنین درصد ماسه، کربن آلی و درصد آهک فعال خاک با میزان فرسایش و تولید رسوب، همبستگی معکوس و معنی‌دار نشان می‌دهند.