پیامدهای مسئله جانشینی پادشاه در زمان حکومت صفویه

Abstract

مسئله‌ جانشینی پادشاه در تاریخ ایران، یکی از موضوعات مهم به شمار می‌رود که در همه‌ امور، از جمله امور سیاسی،اجتماعی و اقتصادی تاثیرگذار می‌باشد، و شاید بتوان آن را یکی از مؤلفه‌های شناخت ثبات سیاسی یک حکومت برشمرد. در دوران حکومت صفویه مسئله جانشینی پادشاه پیامدهایی مختلفی را در بر داشت که در حاکمیت دولت صفوی و جایگاه و منزلت شخص شاه تاثیرگذار بود و سرانجام موجب تضعیف دولت صفوی گردید. در این دوره نا کارآمدی سازوکارهای جانشینی و نبود قانون مشخص باعث شد تا نیروهای مختلف از جمله نطامیان و زنان در فرآیند جانشینی دخیل شوند. این نیروها همگی در تلاش برای تاثیرگذاری بر انتخاب شاه و جهت دادن به آن در مسیر منافع خویش بودند. شاهزادگان صفوی پس از شاه عباس اول چون بیشتر عمر خود را در حرم شاهی سپری کرده بودند و از سیاست ملک‌داری آگاهی نداشتند، به راحتی تحت تاثیر این جریان‌ها قرار می‌گرفتند و بر اساس منویات آنها رفتار می‌کردند. در این پژوهش تلاش می‌شود تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که کانون‌های قدرت در هرم حاکمیت دولت صفوی چگونه باعث اختلاف در مسئله جانشینی پادشاه شدند و این مسئله چه پیامدهایی در پی داشت؟ بر اساس یافته های پژوهش آشفتگی اوضاع داخلی، هجوم همسایگان به مرزها و تنزل جایگاه پادشاه بعنوان مرشد کامل از مهمترین پیامدهای بحران در مسئله جانشینی پادشاه بود.