ارزیابی شاخص های مورفودینامیک تپّه های برخانی (مطالعه‎ی موردی: ریگ چاه جام)

Abstract

چکیده مخاطرات محیطی و به‎هدر رفتن منابع طبیعی، ازجمله علل ایجاد راهکارهای مدیریت بحران‎های زیست‎محیطی هستند. یکی از مهم‎ترین چالش‎های محیطی نواحی جنوبی کویر حاج علی قلی، هجوم ماسه‌های روان در قالب تپّه‌های برخانی به مراکز سکونتی، راه های ارتباطی و تأسیسات زیربنایی است. برخان ها بر اساس ویژگی های باد غالب منطقه و قابلیّت اندک دسترسی به ماسه نشئت می گیرند که هلالی شکل بوده و از ماسه‎ی روان تشکیل شده‎اند. هدف از این پژوهش، ارزیابی شاخص‌های مورفودینامیک تپّه‌های برخانی ریگ چاه‎جام با کمک روش‎های تجربی، ریاضی و آماری است. برای این کار، نخست برای تعریف شاخص پایداری چشم‎انداز برخان، میزان شار ماسه در محدوده ای مشخّص به ابعاد ارتفاع و عرض برخان با استفاده از معادله‎های تجربی مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای تبیین شاخص پایایی، مهم‎ترین شاخص‎های مورفومتری 15 برخان به‎روش نمونه‌برداری طولی اندازه گیری شد و با تحلیل آنها از راه آزمون های آماری، به رابطه‎سنجی و ارزیابی مدل پایایی اقدام شد. نتایج حاکی از تبیین مدل‌های پایداری و پایایی سامانه برخان است. مدل پایداری دربردارنده‎ی میزان ورود و خروج انرژی و مادّه به درون چشم‎انداز برخان بوده که در نتیجه‎ی این فرآیند، یک ساختار جریانی شکل می‌گیرد. ساختار جریانی نیز بیان کننده‎ی تعادل و پایداری چشم‎انداز برخان در طول زمان است. همچنین نتایج حاصل از بررسی مدل پایایی نشان می‌دهد که گروه برخان‌هایی با مقدار جابه‎جایی سالانه‎ی بیشتر از 12 متر با داشتن حدّاکثر تعداد و بالاترین میزان جابه‎جایی، کمترین پایایی را دارند. بنابراین نیازمند بیشترین توجّه و ضرورت‎های برنامه‎ریزی برای تثبیت ماسه‌های روان و مدیریت محیطی برخان‌های رونده هستند.