خوانشِ پسااستعماری رمان‌های عربی با موضوع مهاجرت به غرب بر اساس الگوی رشدِ هویتِ نژادی-فرهنگیِ «درالد وینگ سو» و «دیوید سو»

Abstract

سفر و مهاجرت به غرب را می‌توان پربسامدترین درون‌مایة رمان‌های پسااستعماری عربی برشمارد. مادة داستانی این رمان‌ها از خط روایتِ یکسان و کارکردهایِ روایت‌شناختیِ هم‌گونی تبعیت می‌کند که تقریباً در همة آن‌ها تکرار می‌شود. در این دست رمان‌ها، شخصیت اصلی همواره سفری پر فرازونشیب را به کشوری غربی (غالباً فرانسه، انگلستان و آمریکا) تجربه می‌کند. این سفر از شیفتگی به تمدن غربی و تقلید از ارزش‌های موردِ تأیید اکثریت، آغاز می‌شود و پس از تقابل با این ارزش‌ها و مقاومت در برابر آن‌ها (با دو سازوکارِ فرویدیِ «جابه-جایی» و «واپس‌روی») در نهایت یا به درون‌گرایی و خودکوچی می‌انجامد و یا با درکِ عقلانی جایگاهِ «خود» در میان اکثریت، منجر به خودشکوفایی و بالندگی فرد می‌شود. پژوهش پیش‌رو، ضمن تبیین فرآیند رفتاری این شخصیت‌ها در سفر به غرب، می‌کوشد این فرآیند را بر مبنای الگوی پنج‌مرحله‌ایِ رشد هویت نژادی-فرهنگیِ «درالد وینگ سو» و «دیوید سو» تبیین و واکاوی کند. برآیندِ این پژوهش اثبات مطابقتِ نظریة مزبور با الگوی رفتاری شخصیت‌های داستانی عربی در سفر به غرب است. با این حال، در طول مراحل پنج‌گانه، مغایرت‌ها و تعارضاتی نیز دیده می‌شود که ناشی از شرایط منحصربه‌فرد جوامع عربی، تجربة خشونت‌بار استعمار غربی در جهان عرب، و تاریخ و سنت گران‌مایة عربی-اسلامی است.