سنگ‌زایی توده گرانیتوییدی چاه‌سالار (جنوب باختر نیشابور)

Abstract

توده گرانیتوییدی چاه­سالار در جنوب باختر نیشابور، در شمال روستای چاه­سالار و در حاشیه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع شده­است. این توده به درون مجموعه افیولیتی سبزوار نفوذ کرده است و طیف­ترکیب سنگ­شناسی آن را دیوریت، کوارتزدیوریت، گرانودیوریت و آلکالی­فلدسپار گرانیت تشکیل می­دهد. آلکالی فلدسپار گرانیت‌ها، عضو بسیار تفریق­یافته­ این مجموعه هستند که به صورت دایک یا آپوفیز این توده نفوذی را قطع می­کنند. پگماتیت‌های گرانیتی و توده­های کوارتزولیتی همراه آنها، تفریق­یافته­ترین عضو این مجموعه سنگ­شناسی هستند. معادل‌های نیمه­ژرف سنگ‌های نفوذی نامبرده مانند آندزیت پیروکسن­دار، آندزیت، تراکی­آندزیت و داسیت به صورت دایک یا گنبد، این توده نفوذی را قطع می­کنند. سنگ‌های مورد مطالعه بافت‌های گرانولار، میرمکیتی، گرافیکی، پورفیری، میکرولیتی پورفیری، گلومروپورفیری و جریانی نشان می­دهند. به استثناء آلکالی فلدسپار گرانیت‌ها که بسیار تفریق یافته­اند، دیگر ترکیبات سنگی بر روی نمودارهای تغییرات اکسیدهای عناصر اصلی، کمیاب و کمیاب­خاکی در برابر SiO₂ یا اندیس تفریق، تغییرات به نسبت پیوسته­ای نشان می­دهند. این توده دارای ماهیت کلسیمی- قلیایی و متاآلومین است و به گرانیتوییدهای نوع I تعلق دارد. نمودارهای متمایز کننده محیط زمین‌ساختی نیز نشان­می­دهند که توده­گرانیتوییدیچاه­سالار در قلمروگرانیتوییدهای کوهزایی نوع کمانآتشفشانی(VAG) و همچنین گرانیتوییدهای حاشیه قاره‌ای (CAG) قرار می­گیرد<em>.</em> بررسی جامع ویژگی‌های زمین­شناسی صحرایی، سنگ‌نگاری و ژئوشیمیایی، حکایت از آن دارد که ماگمای سازنده این توده نفوذی از راه ذوب­بخشی ورقه اقیانوسی فرورونده (متابازیت) یا گوه گوشته­ای متاسوماتیسم شده، حاصل گشته و سپس از روش فرایند تبلور تفریقی، آلایش یا آمیختگی ماگمایی تحول پیدا کرده است.