برآورد آهنگ GPS حرکات زمین‌ساخت نوار شمالی تهران بزرگ با نگرشی ویژه به گسل شمال تهران

Abstract

هر چند در دهه‌های گذشته استفاده از مشاهدات سنتی نقشه‌برداری مانند طول‌ها و زوایا در اندازه‌گیری‌های جابه‌جایی‌های سطحی زمین و مطالعات زمین‌ساخت به صورت محدود و محلی رایج بوده است، بنابراین با ورود سامانه‌های ماهواره‌ای تعیین موقعیت در دهه اخیر و دقت بالای آن انقلابی جدید در به‌کارگیری مشاهدات ژئودزی<span style="font-family: Times New Roman;">(Geodetic Observations)</span>، بویژه مشاهدات<span style="font-family: Times New Roman;"> GPS</span> <span style="font-family: Times New Roman;">(Global Positioning System)</span> در مطالعات حرکات پوسته‌ای زمین و لرزه‌زمین‌ساخت به‌وجود آمده است. در واقع با بررسی تغییرات زمانی مقادیر دگرشکلی سطحی زمین حاصل از مشاهدات ژئودزی می‌توان به رفتارسنجی پوسته زمین پرداخت و در مورد ویژگی‌های لرزه‌زمین‌ساخت منطقة مورد مطالعه، اظهار‌نظر کرد. با انجام اندازه‌گیری‌های ژئودزی به صورت تکراری و تحلیل نتایج به دست آمده، می‌توان به الگوی دگرشکلی روز مناطق مورد مطالعه دست یافت. از آنجا که همواره شناخت دقیق‌تر لرزه‌خیزی و لرزه‌زمین‌ساخت منطقه تهران به دلایل مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است، در این مقاله از مشاهدات <span style="font-family: Times New Roman;">GPS</span> چندسال اخیر که در این منطقه انجام شده‌اند، استفاده شده است. در این تحقیق از 35 ایستگاه <span style="font-family: Times New Roman;">GPS</span> برای پوشش تهران و نوار شمالی آن که در بر‌گیرندة گسل شمال تهران است، استفاده شده است. برخی از این ایستگاه‌ها تنها در دو نوبت <span style="font-family: Times New Roman;">(Epoch)</span> سالانه اندازه‌گیری شده‌اند و برخی دیگر بیش از 4 نوبت در سال های مختلف مورد اندازه‌گیری قرار گرفته‌اند. اندازه‌گیری‌های یادشده پس از پالایش و پیش پردازش‌های لازم، مورد پردازش روزانه قرار گرفتند و سپس جواب‌های روزانه با یکدیگر ترکیب و میدان آهنگ جابه‌جایی یا همان میدان سرعت سالانه محاسبه شد. تحلیل میدان تغییر‌شکل ژئودتیک به دست آمده در این تحقیق، حاکی از آهنگ جابه‌جایی زمین‌ساخت بسیار ضعیف در حدود 5/0 الی 2 میلی‌متر در سال برای مؤلفه راستالغز چپ‌گرد از باختر به خاور و کوتاه‌شدگی در نوار شمالی تهران است که می‌تواند به گسل شمال تهران و گسل مشا برگردد. البته آهنگ جابه‌جایی یادشده با حرکت بر روی نوار شمالی تهران اندکی متغیر است و به نظر می‌رسد بخش خاوری نوار شمالی تهران از بخش باختری آن اندکی فعال‌تر باشد که با نتایج مطالعات زمین‌شناسی هم همخوانی دارد.