سنگ زایی، ژئوشیمی و نقش دگرشکلی در کنترل الگوی پراکندگی عناصر کانه ساز در کانسار سولفید توده ای غنی از طلای باریکا، خاور سردشت، سنندج – سیرجان شمالی

Abstract

کانسار باریکا، اولین و تنها کانسار سولفید توده­ای غنی از طلا (و نقره) گزارش­شده در ایران است که در 18 کیلومتری خاور شهر سردشت در شمال باختر پهنه دگرگونی سنندج– سیرجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون­یافته در محدوده باریکا، مجموعه­ای از سنگ­های آتشفشانی-رسوبی زیردریایی دگرگون شده با سن کرتاسه پیشین، شامل سنگ­های آندزیت- تراکی آندزیتی، متاتوفیت، فیلیت، اسلیت و کربنات هستند. سنگ­های آتشفشانی دگرگون شده آندزیتی <span style="font-family: Times New Roman;">KMv1</span>، سنگ میزبان کانسار است و هر دو بخش چینه­سان و زون استرینگر کانسار را در بردارد. کانسار باریکا و سنگ میزبان آن، پس از تشکیل، متحمل دگرگونی ضعیف (در حد رخساره شیست سبز) و دگرشکلی شدید (میلونیتی شدن) شده است. بخش چینه­سان کانسار از نظر کانی­شناسی تنوع زیادی داشته و از پیریت، اسفالریت، گالن، استیبنیت، مجموعه­ای از سولفوسالت­ها و الکتروم تشکیل شده است. کانی­شناسی رگه­های سیلیسی زون استرینگر ساده بوده و شامل پیریت، گالن، اسفالریت، تتراهدریت و مقادیر کمی کالکوپیریت است. عیار میانگین طلا و نقره در بخش چینه­سان کانسار به­ترتیب 2/4 و 260 گرم در تن و در رگه­های سیلیسی زون استرینگر به ترتیب 7/0 و 32 گرم در تن اندازه­گیری شده است. مجموع عیار فلزات پایه در کانسار باریکا همواره کمتر از 1 درصد است. مطالعات سنگ- زمین­ساختی و بررسی نمودارهای عنکبوتی عناصر کمیاب و عناصر خاکی کمیاب و نمودار نسبت­های <span style="font-family: Times New Roman;">Ce/Pb</span> و <span style="font-family: Times New Roman;">Nb/U</span> مربوط به سنگ­های آتشفشانی دگرگون شده منطقه باریکا، نشان می­دهد که واحدهای آتشفشانی منطقه که سنگ میزبان کانسار را نیز شامل می­شود، از یک گوشته غنی شده (نسبت به مورب) در بالای یک زون فرورانش منشأ گرفته و در قلمرو کمان قاره­ای حاصل از فرورانش قرار دارند. مطالعات ژئوشیمیایی کانسار باریکا، حاکی از آن است که الگوی پراکندگی و همبستگی ژئوشیمیایی عناصر کانه­ساز در بخش­های مختلف کانسنگ چینه­سان و رگه­های سیلیسی زون استرینگر، با الگوی ژئوشیمیایی و کانی­شناسی یک کانسار سولفید توده­ای دگرشکل نشده، همخوانی دارد. شواهد ژئوشیمیایی حاکی از آن است که به­رغم عملکرد دگرگونی ضعیف و دگرشکلی شدید بر روی کانسار باریکا، الگوی پراکندگی عناصر و نسبت­های فلزی کانسار آتشفشان­زاد اولیه تا حد زیادی حفظ شده است، به گونه­ای که ویژگی­های ژئوشیمیایی کانسار باریکا، به مقدار زیادی با ویژگی­های ژئوشیمیایی یک کانسار سولفید توده­ای آتشفشان زاد غنی از طلای دگرشکل نشده مطابقت دارد. شواهد بافتی آشکاری برای تحرک دوباره کانی­های <span style="font-family: Times New Roman;">Ag, Pb, Bi</span> و <span style="font-family: Times New Roman;">Sb</span> همراه با طلا در محدوده کانسنگ­های سولفیدی و باریتی باریکا وجود دارد، اما به نظر می­رسد که فلزات تحرک دوباره یافته، فراتر از محدوده کانه­دار اولیه حرکت نکرده­اند.