لرزه‌خیزی پارینه در پلیستوسن پایانی- هولوسن، خوشه‌بندی زمانی و احتمال رخداد زمین‌لرزه بزرگ (M>7) روی گسل دهشیر، ایران مرکزی

Abstract

سامانه گسلی دهشیر سازنده لبه باختری مجموعه گسل­های جنبای راستالغز راست­بر شمالی- جنوبی در پهنه فلات مرکزی ایران و دربرگیرنده 6 پاره­گسل به‌گونه­ای خطی است که در گذر از پهنه­های زمین­ساختی سنندج- سیرجان، کمان ماگمایی ارومیه- دختر و ایران مرکزی، سبب بریدگی و جا به‌جایی راست­بر سنگ­نهشته­های آتشفشانی ائوسن و بادزن­های آبرفتی کواترنری شده است. گواه­های زمین­ریخت‌شناختی نشان از جنبایی این سامانه گسلی در کواترنری پایانی دارد و بررسی­های پارینه­لرزه­شناختی گواهی بر جنبش لرزه­ای پاره­گسل مروست در بازه زمانی پلیستوسن پایانی و هولوسن دارد. برای شناخت هرچه بیشتر پیشینه لرزه­ای این پاره­گسل در بازه زمانی میان­مدت (10³تا 10⁵سال) با توجه به ویژگی­های ریخت‌زمین­ساختی و رسوبی- چینه­ای، 3 ساختگاه در فاصله 35 کیلومتری از یکدیگر در درازای پاره­گسل مروست با هدف انجام بررسی­های پارینه­لرزه­شناختی برگزیده شده است. رخنمون برآمده از حفر ترانشه­ای عمود بر راستای گسل در جنوبی­ترین ساختگاه (هرابرجان)، پدیدار­کننده شاخه­های گسلی پر­شیب با راستای °10±140N به‌همراه خش­لغز­هایی با ریک نزدیک به افقی و سازوکار چیره راستا­لغز راست­بر است. در ساختگاه شمال مروست نیز ترانشه­ حفر­شده در گستره پاره­گسل مروست دربرگیرنده نهشته­های آبرفتی و کوهرفتی پلیستوسن پایانی- هولوسن است که با انجام سن­سنجی نهشته­های سست غنی از کوارتز به روش لومینسانس نوری (OSL) تا Ka 72 سن­یابی شده­اند. بررسی­های پارینه­لرزه­شناختی در این ساختگاه نشان از ماندگاری گواه­های به‌جای مانده از جنبش شدید لرزه­ای همراه با گسیختگی سطحی برای بخشی از پاره­گسل مروست دارد، به گونه­ای که هم­ترازی زمانی میان زمین­لرزه­های پارینه با بزرگای 7<em>Mw </em>> ≈ بیانگر دست­کم رخداد 7 زمین­لرزه در گذر 43 هزار سال گذشته و با میانگین دوره بازگشت 150±3650 سال است. رخداد جوان­ترین زمین­لرزه (Event I) با جا به‌جایی راست­بر میان 2 تا 4 متر و با درازای گسیختگی سطحی بیش از 40 کیلومتر روی پاره­گسل مروست بر پایه سن­سنجی­ به روش OSL به 2200~ سال پیش نسبت داده می‌شود. سن جوان‌ترین رخداد لرزه­ای سازگار با نبود نشانه­های ویرانی در سازه تاریخی مروست با پیشینه نزدیک به 1300 سال در فاصله کمتر از 10 کیلومتری خاور پاره­گسل مروست است. الگوی جنبشی روی پاره­گسل مروست را می­توان در خوشه زمانی و در 2بازه دگرشکلی 1) همراه با جنبش لرزه­ای و 2) به همراه جنبش لرزه­ای کم یا بی­لرزه جای داد. با پنداشت پیوستگی چنین الگوی دگرشکلی تا چرخه لرزه­ای آتی، پاره­گسل مروست امروزه در بازه همراه با جنبش لرزه­ای به سر می­برد که با لحاظ کمترین فاصله زمانی میان دو رخداد لرزه­ای پیاپی نزدیک به 2000 سال، تولید زمین­لرزه­ای ویرانگر با بزرگای بیش از 7 در سنجه <em>Mw</em> در آینده نزدیک دور از انتظار نیست.