عوامل مؤثر بر مناسبات ایران و عثمانی در دوره زندیه

Abstract

ایران در مرزهای غربی خود گرفتار چالشی سنتی با امپراتوری عثمانی بوده است. زمینه‌های این رویارویی از اوایل دوره صفویه آغاز و به تناوب تا ایام متاخر امتداد یافت. عکس‌العمل‌ ایران به تهاجمات مکرر عثمانی‌ها، مبتنی بر شرایط داخلی کشور، دارای فراز و فرود بود. در عین حال، عثمانی‌ها نیز بر اساس وضعیت درونی خود و یا میزان گرفتاری در جنگ‌های اروپایی، در مرزهای ایران فعالیت می‌کردند. در دوره کریم خان زند، عثمانی‌ها تحت تاثیر عوامل خاص، چندان تمایلی به ایجاد تحرک در مرزهای ایران نداشتند، اما کریم خان با آگاهی از شرایط داخلی و بین‌المللی عثمانی، سیاست فعالانه‌ای را در مرزهای غربی دنبال نمود. عملکرد او در منطقه کردستان و محدوده بصره در پیوند با سیاست‌های کلی او در خلیج فارس بود. تسلط چند ساله ایران بر بصره نیز متاثر از همین سیاست بود. در این نوشتار، سیاست و عملکرد کریم خان در مرزهای غربی و نگرش او در خلیج فارس مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در عین حال، این مسئله نیز مورد تحلیل قرار می‌گیرد که آیا عملکرد خان زند مبتنی بر شیوه‌ای آگاهانه بود؟ و اینکه اقدامات او چه نتایج و پیامدهایی را در پی داشت؟