واکاوی مهاجرت آل‌عتوب به خلیج فارس و تسلط بر بحرین (1129-1196ق/1716-1783م)

Abstract

<strong>با مرگ کریم‌خان زند به سال 1193ق/1779م، فتنه و آشوب سراسر ایران را فرا گرفت. بنابراین از تسلط و اقتدار ایران بر خلیج فارس و سواحل آن کاسته شد</strong><strong>.</strong><strong> از سوی دیگر، آل‌عتوب، از قبایل ساکن در جنوب شرقی عربستان، به عللی که در این پژوهش بدان پرداخته‌ایم، از فرصت استفاده کرد و در کرانه‌های غربی خلیج فارس (کویت کنونی) ساکن شد و توانست در پایان دورۀ زندیه بر بحرین تسلط </strong><strong>یابد</strong><strong>. دولت انگلیس به اهمیت سوق‌الجیشی منطقۀ خلیج فارس، به منزله معبر نفوذی به سرزمین</strong><strong> </strong><strong>آکنده از ثروت هندوستان، پی برده بود و با حمایت همه جانبه از شیوخ کرانه‌ها تلاش می‌کرد نفوذ خود را هرچه بیشتر</strong><strong> سازد</strong><strong>. اندکی پس از مهاجرت این طوایف به کرانه</strong>­<strong>های خلیج فارس، تیره</strong>­<strong>ای از آنان، معروف به «آل‌خلیفه»، چشم طمع به بحرین دوخت و توانست پس از سال‌ها کشمکش و درگیری با ساکنان بومی و حکام محلی خلیج فارس، از جمله طوایف آل مذکور و آل‌صباح، تسلط خود را در آن منطقه تثبیت کند. بحرین طی تاریخ چندین هزارسالۀ خود، با فراز و فرودهایی بسیار، جزئی از خاک ایران به‌شمار می‌رفت؛ اما از هنگامی که اعراب مهاجر این منطقه را تحت نفوذ خود در آوردند، عامل تغییرات اساسی در نظام سیاسی آن شدند و این روند را تا جدایی نهایی از سرزمین ایران در 1349ش/ 1971م</strong><strong>پیش گرفتند. این مقاله بر آن است تا به سه پرسش مهم زیر پاسخ دهد:</strong> <strong>1</strong><strong>. چه عواملی در مهاجرت اعراب به کرانه</strong>­<strong>های خلیج فارس نقش اساسی را داشته است؟ </strong><strong> </strong><strong>2</strong><strong>. چگونه شرایط حاکم بر ایران به همراه عوامل دیگر، زمینه را برای تسلط هر چه بیشتر خاندان آل خلیفه فراهم کرد؟</strong><strong>3</strong><strong>. واکنش دربار ایران در قبال استقرار آنان در منطقه چگونه ارزیابی می</strong>‌<strong>شود؟</strong>