روابط ایلخانان با خوانین دشت قبچاق

Abstract

مبهم‌ بودن وضعیت ایران در تقسیم امپراتوری چنگیزی و پیدایش اولوس‌های چهارگانۀ مغولی، ادعاها و رقابت­هایی را بر سر تسلط بر این منطقه در پی داشت که مهم­ترین نمودهای آن در مناسبات میان فرمانروایان اولوس جوجی با دربار مرکزی مغول (دستگاه قاآنی) و سپس میان آنها و حاکمان ایلخانی مشاهده می­شد. فرمانروایان اردوی زرین با استناد به فرمانی از چنگیزخان مبنی بر محق بودن خویش در استیلا بر ایران و یا دست­کم بخش­هایی از آن، سعی در تحقق ادعاهای خود می­کردند و دربار قاآنی نیز نظر به فتح ایران توسط سپاهیان مشترک امپراتوری و منافعی که در این جهت داشت، سعی در حفظ حاکمیت خویش و مقابله با ادعاهای اولوس جوجی می­کرد. رقابت میان اولوس جوجی و دربار مرکزی مغول بر سر ایران تا پیش از شکل‌گیری حکومت ایلخانی حالتی آرام داشت و در پرتو کارکردهای سیاسی انجام می­گرفت، اما با شکل‌گیری حکومت ایلخانان بنا بر ملاحظاتی چند این رقابت ها تشدید شد و جنبۀ نظامی و اقتصادی و عقیدتی به خود گرفت. در این مقاله مناسبات حکومت ایلخانی با خوانین دشت قبچاق با در نظر داشتن پیشینۀ روابط حاکمان این منطقه و دربار مرکزی مغول با محوریت ادعای حاکمیت در ایران بررسی می شود.