ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ‌های کلزا در تلقیح با قارچ اندوفیت Priformospora indica و باکتریArthrobacter siccitolerans در شرایط تنش خشکی

Abstract

چکیده: سابقه و هدف: یکی از مشکلات جهانی و کشور ما برای تولید محصولات کشاورزی تنش خشکی می‌باشد که برخورد حداقل یکی از مراحل مهم چرخه زندگی گیاهان با این نوع تنش، اجتناب ناپذیر است. از اینرو تکامل ژنوتیپ‌های زراعی مقاوم به خشکی و تولید بیشتر غذا از آب کمتر در شرایطی که عملاً توسعه اراضی کشاورزی مقدور نیست، موجب گردیده تا بیشتر نگاه‌ها به افزایش عملکرد در واحد سطح معطوف شود. بنابراین، با توجه به نیاز کشور به افزایش تولید دانه‌های روغنی، این پژوهش با هدف ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ‌های کلزا با قارچ شبه میکوریزا Piriformospora indica و باکتری افزاینده رشد Arthrobacter siccitolerans در شرایط بدون تنش و تنش خشکی اجرا شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در شرایط مزرعه‌ای طی دو سال زراعی 96-1395و 97-1396در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی واقع در 10 کیلومتری شهرستان اردبیل به صورت کرت‌های دو بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های‌ کامل تصادفی با سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایشی شامل دو سطح آبیاری به عنوان فاکتور اصلی، شامل آبیاری معمول و دیگری تنش خشکی به صورت قطع آبیاری در مرحله خورجین‌دهی و سه سطح تلقیح میکروبی (بدون تلقیح، تلقیح قارچ P. indica و تلقیح باکتری A. siccitolerans به عنوان فاکتور فرعی و 10 ژنوتیپ‌ کلزای پاییزه ( کرج 1، کرج 2، کرج 3، طلایه، زرفام، Licord، SLM-046، Modena، Opera، Okapi ) به عنوان فاکتور فرعی فرعی مجموعاً 60 تیمار بود. یافته‌ها: نتایج نشان داد قطع آبیاری باعث کاهش معنی‌دار عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص سطح برگ، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، خورجین در بوته، وزن هزاردانه و ارتفاع بوته شد. نتایج مقایسات میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و ژنوتیپ نشان داد که بیشترین عملکرد دانه و بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ طلایه به ترتیب با عملکرد 5/3323 و 9745 کیلوگرم در هکتار تحت شرایط بدون تنش خشکی بوده و همینطور بیشترین وزن هزاردانه مربوط به ژنوتیپ اپرا با وزن 9/4 گرم بود. بیشترین کاهش عملکرد دانه در نتیجه اعمال تنش خشکی مربوط به ژنوتیپ کرج-2 با کاهش 2/693 و کاهش عملکرد بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ مودنا با کاهش 3/2004 کیلوگرم درهکتار و کاهش وزن هزار دانه مربوط به ژنوتیپ زرفام با کاهش 39/1 گرم بود. در مقابل بیشترین افزایش عملکرد دانه در نتیجه تلقیح بذور با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans، مربوط به ژنوتیپ اکاپی به ترتیب با افزایش 08/332 و 25/436 کیلوگرم در هکتار و بیشترین افزایش عملکرد بیولوژیک مربوط به ژنوتیپ مودنا با افزایش 41/1239 تحت شرایط تلقیح با باکتری A. siccitolerans و افزایش 58/1205 تحت شرایط تلقیح با قارچ P. indica بود. در کل تنش خشکی باعث کاهش عملکرد دانه و بیولوژیک به ترتیب به میزان 24 و 5/20 درصد شد اما عمل تلقیح با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans باعث بهبود عملکرد دانه تحت شرایط بدون تنش خشکی به ترتیب به میزان 7 و 10 درصد و بهبود عملکرد بیولوژیک به ترتیب به میزان 6/12 و 11 درصد شد همچنین تحت شرایط اعمال تنش خشکی، تلقیح بذور با قارچ P. indica و باکتری A. siccitolerans باعث بهبود عملکرد دانه به ترتیب به میزان 5/10 و 11 درصد و عملکرد بیولوژیک به ترتیب به میزان 15 و 16 درصد شد. نتایج نشان دهنده همبستگی بالای عملکرد دانه با تمامی صفات اندازه‌گیری شده و عملکرد بیولوژیک نیز با تمامی صفات اندازه‌گیری شده به غیر از شاخص عملکرد بود. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که تلقیح ژنوتیپ‌های کلزا اثر مثبت و معنی‌داری بر عملکرد و اجزای عملکرد تحت هر دو شرایط تنش خشکی و آبیاری کامل داشت و بین ژنوتیپ‌ها نیز ژنوتیپ طلایه بیشترین عملکرد و اجزای عملکرد را نسبت به بقیه ژنوتیپ‌ها داشت.