پاسخ رشد و عملکرد میوه خربزه خاتونی به میزان کود نیتروژن مصرفی

Abstract

سابقه و هدف: ملون‌ها از جمله صیفی‌جات متعلق به خانواده Cucurbitaceae هستند، که از حدود 118 جنس و 825 گونه تشکیل شده‌اند. خربزه ایرانی از جمله مهمترین ملون‌ها، با ارزش اقتصادی و غذایی بالا بوده که به طور گسترده در استان خراسان رضوی کشت می‌شود. نیتروژن با ایفای نقش ساختمانی و کارکردی بر همه جنبه‌های حیات، رشد و تولید میوه در گیاه خربزه اثر گذار است. با توجه به اهمیت تولید خربزه در استان خراسان رضوی، این مطالعه با هدف تعیین مقدار کود نیتروژن مورد نیاز برای تولید عملکرد میوه بیشینه در خربزه و نهایتاً کاهش مصرف بی‌رویه نیتروژن توسط کشاورزان منطقه انجام پذیرفت. مواد و روش‌ها: تأثیر پنج سطح کود نیتروژن در مقادیر 0، 70، 140، 210 و 280 کیلوگرم در هکتار در یک آزمایش مزرعه‌ای در سال 1398 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در شهرستان تربت‌جام مورد ارزیابی قرار گرفت. هر کرت آزمایشی شامل سه پشته به عرض 2 متر و به طول حدود 8 متر بود. فاصله بین تکرارها 2 متر و فاصله بین کرت‌ها از یکدیگر نیز یک خط کاشت در نظر گرفته شد. نشا 3 برگی خربزه با فاصله 75 سانتی‌متر از یکدیگر در تاریخ 2 تیرماه سال 1398 کشت شد. صفات مورد بررسی در این آزمایش شامل سطح برگ در مرحله میوه‌دهی بوته، تعداد میوه در بوته، متوسط وزن میوه در بوته، عملکرد میوه در هکتار، درصد مواد جامد محلول میوه و ماده خشک کل بود. یافته‌ها: نتایج آنالیز واریانس نشان داد که مصرف کود نیتروژن بر همه صفات اندازه‌گیری شده بجز درصد مواد محلول میوه تأثیر معنی‌داری داشت. نتایج همچنین نشان داد که مصرف کود نیتروژن نسبت به عدم مصرف آن افزایش 37 و 22 درصدی شاخص سطح برگ و کلروفیل را باعث شد. بیشترین مقدار کلروفیل برگ و شاخص سطح برگ به ترتیب از مصرف 210 و 140 کیلوگرم کود نیتروژن به دست آمد، و مصرف کود نیتروژن بیشتر افزایش معنی‌داری بر میزان سطح برگ و محتوای کلروفیل آن نداشت. مصرف کود نیتروژنی نسبت به عدم مصرف آن باعث افزایش تولید ماده خشک در خربزه شد، و بیشترین افزایش معنی‌دار تولید ماده خشک با مصرف 210 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد. بررسی پاسخ تعداد میوه تولید شده در بوته و وزن میوه قابل برداشت نیز نشان داد بیشترین میزان میوه تولیدی در بوته و بیشترین وزن میوه قابل یرداشت به ترتیب با مصرف 280 و 140 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حاصل شد. عملکرد میوه خربزه نیز با مصرف 70 ، 140، 210 و 280 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به ترتیب 39 ، 57 ، 41 و 28 درصد افزایش یافت. بررسی عملکرد میوه نیز نشان داد که بیشترین تولید میوه به میزان 33 تن در هکتار در شرایط مصرف 140 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد و مصرف کود نیتروژنی کمتر و بیش از از این مقدار موجب کاهش معنی‌دار عملکرد خربزه شد. نتیجه گیری: به‌طور کلی مصرف نیتروژن در کشت خربزه باعث بهبود رشد رویشی و تولید عملکرد میوه آن شد. به‌طوری که با مصرف 140 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار بیشترین عملکرد کمی و کیفی (مواد جامد محلول) در خربزه حاصل شد، و مصرف بیشتر نیتروژن کاهش تولید میوه را باعث شد. میزان کارایی زراعی نیتروژن نیز نشان داد که به ازای هر واحد مصرف نیتروژن تحت تیمار بهینه مصرف نیتروژن، میزان 87 کیلوگرم میوه خربزه در هکتار تولید خواهد شد. برررسی درآمد خالص اقتصادی حاصل از مصرف کود نیتروژن نیز نشان داد که تولید‌کنندگاه خربزه با مصرف بهینه کود نیتروژن می‌توانند تا 50 درصد سود اقتصادی بیشتر را تجربه کنند.