نقش بوم سازگان جنگلی در حفاظت از منابع آبی و برآورد ارزش این عملکرد در جنگل های خزری ایران (مطالعه موردی: آبخیز شماره یک در حوضه 45)

Abstract

جنگل‌ها از ارزشمند‌ترین اکوسیستم‌های خشکی‌اند که کالا‌ها و خدمات متنوعی را فراهم می‌آورند. یکی از مهم‌تر‌ین عملکرد‌های اکوسیستم جنگلی، نقش آن در حفاظت از منابع آبی و تنظیم ارتفاع و حجم رواناب سطحی در آبخیز‌هاست. متأسفانه این‌گونه خدمات اکوسیستمی با وجود اهمیت و ارزش فراوان، به واسطه برخورداری از ماهیت کالا‌های عمومی، سهمی در معادلات اقتصادی ندارد و رایگان تلقی می‌شود. به‌منظور تعیین ارزش این عملکرد، ابتدا باید سهم جنگل در کنترل رواناب سطحی و افزایش مقدار آب ذخیره‌شده، به‌صورت کمی محاسبه شده و در ادامه با استفاده از روش‌های ارزشگذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی، ارزش این عملکرد برآورد شود. در این تحقیق که در بخشی از جنگل‌های خزری انجام گرفته است، ابتدا ارتفاع و حجم رواناب سطحی در منطقه مورد نظر در وضعیت موجود (جنگل طبیعی) با استفاده از روش تجربی جاستین محاسبه شد، سپس با تعریف دو سناریو شامل تبدیل منطقه به جنگل مخروبه و تبدیل منطقه به مرتع فرسایش‌یافته، مقدار آب نگهداری‌شده در منطقه تحقیق در هر یک از این سناریوها برآورد شد. در ادامه با اندازه‌گیری اختلاف ارتفاع و حجم رواناب بین وضعیت موجود با هر یک از سناریوها، مقادیر کمی آب حفاظت‌شده در هر حالت برآورد شد. در مرحله بعد ارزش این عملکرد با استفاده از روش هزینه جانشین برآورد شد. نتایج حاکی از آن است که تبدیل منطقه مورد بررسی به جنگل فرسایش‌یافته تا بیش از دو برابر و تبدیل آن به مرتع فرسایش‌یافته تا بیش از شش برابر، بر حجم رواناب خروجی از آبخیز می‌افزاید که این به‌معنای کاهش آب ذخیره‌شده در سفره‌های آب زیرزمینی است. نتایج حاصل از ارزشگذاری نشان می‌دهد که هر هکتار از منطقه مورد بررسی در حفاظت از منابع آبی در مقایسه با جنگل تخریب‌یافته، از ارزشی برابر با 102 هزار ریال و در مقایسه با مرتع تخریب‌یافته از ارزشی برابر با 464 هزار ریال در هکتار برخوردار است.