تغییرات فصلی الگوی مکانی تاج‌بارش تودۀ طبیعی راش خالص با استفاده از روش زمین‌آمار (مطالعۀ موردی: جنگل خیرود- بهاربن)

Abstract

به اهمیت اکولوژیک تغییرات مکانی تاج‌بارش به‌عنوان یکی از اجزای اصلی چرخۀ هیدرولوژیکی در اکوسیستم‌های جنگلی، کمتر توجه شده است. در این مطالعه به‌منظور تعیین تغییرپذیری مکانی تاج‌بارش در فصول برگدار در تودۀ طبیعی راش خالص (<em>Fagus orientalis </em>L<em>.</em>) از روش زمین‌آمار استفاده شد. نمونه‌برداری‌ها طی سال‌های 1395 و 1396 انجام پذیرفت و به‌منظور اندازه‌گیری تاج‌بارش، 122 جمع‌آوری‌کنندۀ دستی به‌صورت طرح تصادفی طبقه‌بندی‌شده به‌همراه نقاطی با فواصل کوتاه در سطح توده قرار گرفت. تحلیل تغییرنما نشان داد که تاج‌بارش در زیر تودۀ راش خالص پیوستگی و ساختار مکانی قوی در هر سه فصل بهار، تابستان و پاییز دارد. مدل‌های سقف‌دار کروی بر واریوگرام‌های تجربی برای تاج‌بارش دو فصل تابستان و پاییز و مدل نمایی برای فصل بهار به‌عنوان مناسب‌ترین مدل برازش داده شدند. محدودۀ پیوستگی مکانی تاج‌بارش برای فصل‌های بهار، تابستان و پاییز به‌ترتیب 2، 8 و 7 متر مشاهده شد. نقاط لکه‌های داغ تاج‌بارش در فصل تابستان بیشترین (10) و در بهار کمترین (6) تعداد برآورد شد. از دلایل بیشتر بودن پیوستگی مکانی تاج‌بارش در فصل تابستان می‌توان به توسعۀ کامل تاج‌پوشش و شاخص سطح برگ بیشتر (6 مترمربع/ مترمربع) نسبت به فصل‌های بهار (5/4 مترمربع/ مترمربع) و پاییز (5 مترمربع/ مترمربع) اشاره کرد و مقدار باران که متأثر از اندازه، تعداد و شکل قرارگیری برگ‌ها به سطح جنگل می‌رسد و سبب افزایش لکه‌های داغ می‌شود. بنابراین تغییرات پیوستگی الگوی مکانی تاج‌بارش در طی فصل‌های متوالی را می‌توان به‌دلیل تغییر شرایط آب‌وهوایی، تاج‌پوشش و تغییر ویژگی‌های باران دانست. این پژوهش با استفاده از روش زمین‌آمار نقشۀ تغییرات مکانی تاج‌بارش تحت تأثیر تغییر فصول سال و استفاده از آن به‌عنوان الگویی از تغییر رفتار باران در زیر تاج‌پوشش یک تودۀ طبیعی راش را به‌خوبی نشان داد. درک الگوهای مکانی تاج‌بارش به مدیران جنگل در مدیریت بهینۀ توده‌های جنگلی با در نظر گرفتن فرایندهای هیدرولوژیک و تنظیم ورودی آب به خاک کمک خواهد کرد. نتایج این مطالعه به پژوهشگران آینده کمک خواهد کرد که راهبردهای نمونه‌برداری مناسبی به‌منظور تعیین تغییرات مکانی تاج‌بارش با استفاده از روش زمین‌آمار در توده‌های طبیعی راش در شرایط آب‌و‌هوایی مشابه طراحی کنند.