بررسی اثر موسمی هند بر اقلیم تابستانی ایران

Abstract

پدیده موسمی براساس وارونگی فصلی بادهای حاکم و تضاد فصلی در رژیم ابرناکی، بارندگی و دما تعریف می­شود. اثرات اقلیمی موسمی هند در مناطق وسیعی از آسیا حائز اهمیت است و تغییرات آن می­تواند سبب تغییرات اقلیمی در این مناطق شود. در پژوهش حاضر، چهار شاخص همرفتی و دینامیکی برای بررسی تغییرات موسمی هند محاسبه و همبستگی بین این شاخص­ها و کمیت­های هواشناختی در بخش مرکزی و شرقی ایران بررسی می‌شود. در سطوح میانی و بالای جوّ همبستگی مثبت و معنی­دار بین ارتفاع ژئوپتانسیلی و شاخص­های موسمی هند وجود دارد که نشان دهندة افزایش ارتفاع ژئوپتانسیلی در سطوح بالای جوّ با افزایش شدت موسمی هند است. به­علاوه، همبستگی منفی و معنی‌دار بین شاخص‌های موسمی هند با مؤلفه‌های قائم و مداری باد نشان­دهنده افزایش حرکات نزولی و تقویت جریان­های شرقی روی ایران با افزایش شدت موسمی هند است. در این پژوهش، تغییرات سالانه موسمی در طی 61 سال (1950-2010) و الگوهای جوّی در سال­های بی­هنجاری شدت فعالیت موسمی هند بررسی و با وضعیت میانگین مقایسه شد. نتایج حاکی از آن است که در سال­های بی­هنجاری مثبت موسمی هند، همگرایی در سطوح پایین و واگرایی در سطوح بالای جوّ تقویت شده است و همچنین جت شرقی حاره­ای و جت غربی جنب‌حاره­ای نیز قوی­تر می­شود. در این سال­ها، رطوبت نسبی در مناطق موسمی افزایش می­یابد و جریان­های غربی و جنوب-غربی در سطوح پایین در مناطق موسمی و نزدیک استوا تقویت می‌شود. سال­های بی­هنجاری بارش تابستانی ایران نیز نشان می­دهد که در سال­های بی­هنجاری مثبت بارش ایران، ارتفاع ژئوپتانسیلی روی ایران در سطوح پایین جوّ کاهش و در سطوح بالا افزایش پیدا می­کند. در این سال­ها با کاهش شدت جت غربی جنب‌حاره و جت شرقی حاره­ای روبه‌رو هستیم. در سال­های بیشینه بارش تابستانه ایران، رطوبت نسبی و دما در ایران افزایش و در مناطق موسمی کاهش می­یابد. همچنین حرکات صعودی در ایران تقویت می­شود، درحالی­که در مناطق موسمی با تضعیف آن روبه‌رو می­شویم.