کاربرد توابع تئوری کاتاستروف در مکان‌‌یابی بهینۀ توسعۀ فضایی شهرها براساس متغیرها و مخاطرات طبیعی (مورد: کلان‌‌شهر تبریز)

Abstract

این تحقیق با هدف کاربست توابع تئوری کاتاستروف در مکان‌‌یابی توسعۀ فضایی-کالبدی شهرها در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام گرفت. تقریباً همۀ مدل‌‌های تصمیم‌‌گیری چندمعیاره بر وزن‌‌دهی کارشناسی استوار بوده و تحت‌‌الشعاع سلیقه و قضاوت تصمیم‌‌گیران قرار می‌‌گیرند. در روش ارزیابی مبتنی بر تئوری کاتاستروف، اهمیت هر یک از معیارها با استفاده از مکانیسم درونی سیستم محاسبه شده و در نتیجه ذهن‌‌گرایی ناشی از قضاوت تصمیم‌‌گیران تا حد زیادی کاهش می‌‌یابد. این روش‌‌شناسی در مکان‌‌یابی توسعۀ فضایی کلان‌‌شهر تبریز مورد استفاده قرار گرفت. در طی دهه‌‌های اخیر، توسعۀ فضایی گسترده‌‌ای در سطح شهر تبریز صورت گرفته‌است. توسعۀ شهر در اغلب موارد به‌دلیل فقدان فضاهای مطلوب شهرسازی در پهنه‌‌های نامناسب و حتی مخاطره‌‌آمیز، ازجمله حریم گسل تبریز، اتفاق افتاده‌است. نتایج مدل مذکور انطباق بالایی با واقعیت‌‌های میدانی نشان داد. مطابق با نتایج، هیچ منطقه‌‌ای از پیرامون شهر تبریز مناسب توسعه و عمران شهری نیست و محیط طبیعی، تنگناها و تهدیدات زیادی را به توسعۀ فضایی-کالبدی شهر تحمیل می‌‌کند. این محدودیت‌‌ها و مخاطرات ناشی از توپوگرافی نامساعد و خشن در شمال و جنوب شهر، عبور گسل فعال و بزرگ تبریز از نیمۀ شمالی شهر، لیتولوژی سست و ناپایداری‌‌های دامنه‌‌ای در شمال منطقۀ مطالعاتی، وجود اراضی کشاورزی مرغوب و حاصلخیز در جنوب‌‌غربی شهر و درنهایت، پراکندگی شوره‌‌زارها و بالابودن سطح آب‌‌های زیرزمینی در غرب منطقۀ مطالعاتی است. لاجرم توسعۀ فضایی-کالبدی شهر می‌‌تواند به شکل تخریب و نوسازی بافت‌‌های فرسودۀ شهری (توسعۀ درون‌‌زا) و ایجاد شهرک‌‌هایی در جنوب شهر مادر صورت گیرد.