انتخاب سیستماتیک لکه‌های حفاظتی استان گلستان با استفاده از روش نظام ارزیابی و اولویت‌بندی حفاظت (CAPS)

Abstract

انسان در اعصار مختلف با عملکرد خود در محیط به تخریب آگاهانه و ناآگاهانه طبیعت پرداخته و گونه‌ها را نابود کرده، و یا مورد تهدید قرار داده است. این تخریب‌ها موجب نگرانی است، زیرا از تخریب‌های بزرگ طبیعی پیشین شدیدتر و سریعتر بوده است. از این‌رو، با وجود کمبود داده‌ها و پیچیدگی فرایندهای طبیعی، می‌توان و باید در مسیر حفاظت بیشتر و بهتر از طبیعت گام برداشت و از بلایای انسان‌ساخت جلوگیری نمود، یا آنها را به حداقل رساند. با روشهای مختلف می‌توان به انتخاب قطعات مختلف سرزمین برای حفاظت پرداخت. رهیافت بوم‌شناسی سیمای سرزمین یکی از جدیدترین روشهایی است‌که از مشخصه‌هایی مانند شکل، اندازه، ساختار و رابطه بین پوشش‌های مختلف استفاده می‌کند. هدف اصلی این مطالعه استفاده از رهیافت سیمای سرزمین برای انتخاب سیستماتیک لکه‌های حفاظتی در استان گلستان است. بدین منظور از نظام ارزیابی و اولویت حفاظت (CAPS) استفاده شد. این روش بر پایه مشخصه‌های سیمای سرزمین و ترکیب آن با عوامل اکولوژیکی مهم دیگر مانند سلامت رودخانه‌ها قرار دارد. پس از طبقه‌بندی سرزمین به جنگل، مرتع، رودخانه، شهر و روستا بر روی تصاویر ماهواره‌ای، مشخصه‌های سیمای سرزمین با استفاده از نرم‌افزار Fragstats تهیه شده است. سپس، از ارزیابی چند معیاره (MCA) با روش ترکیب خطی، وزن داده شده برای ترکیب لایه‌های مختلف مشخصه‌ها به منظور تعیین رضامندی سرزمین برای انتخاب لکه‌های حفاظتی استفاده شد. فرایند سلسله مراتب تحلیلی (AHP) را کارشناسان برای اختصاص وزن‌ها به مشخصه‌ها استفاده کردند. در نتیجه این پژوهش نقشه رضامندی سرزمین برای کل استان برای اهداف حفاظتی حاصل شد، سپس با استفاده از آماره ZLS محاسبه شد و تعداد 19 زون برای لکه‌های حفاظتی تعیین شد. در این روند همچنین به‌منظور حفاظت برای تسهیل ادغام مشخصه‌های سیمای سرزمین، یک مدل حرفی توسعه داده و به کار گرفته شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن‌است‌که سطح مناطق حفاظت شده استان گلستان بدون در نظر گرفتن منابع آبی و با در نظر گرفتن پیکسل‌هایی با رضامندی بیش از 160 در حدود 15 درصد سطح استان است که برابر با مساحتی در حدود 307391.6 هکتار است. این روش علاوه بر یکپارچه نگری، امکان بررسی سریعتر و کم‌هزینه‌تر مناطق وسیع برای انتخاب لکه‌های حفاظتی را فراهم می‌کند.