ارزیابی آثار بالقوه خشکسالی هیدرولوژیکی بر وضعیت کشاورزی، بازده درآمدی و مصارف آبی کشاورزان استان تهران

Abstract

خشکسالی هیدرولوژیکی پدیده‌ای است که در اثر کاهش عرضه منابع آب سطحی و زیرزمینی رخ می‌دهد و به دلیل وابستگی بخش کشاورزی به ذخیره رطوبتی خاک، قبل از هر چیز این بخش را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. بنابراین، تحلیل اثرات این پدیده برای مدیریت و برنامه‌ریزی بهتر منابع آب موجود در بخش کشاورزی حائز اهمیت است. در این مطالعه برای تحلیل اقتصادی اثرات بالقوه خشکسالی هیدرولوژیکی ناشی از کاهش عرضه منابع آب بر وضعیت کشاورزی، بازده درآمدی و مصارف آبی کشاورزان استان تهران از الگوی برنامه‌ریزی ریاضی مثبت چند دوره‌ای (MP-PMP) و اطلاعات آماری مربوط به دوره پنج‌ساله 1397-1392 استفاده شد. نتایج نشان داد که الگوی فعلی کشت در استان تهران بهینه نیست و با رخداد خشکسالی، تمایل کشاورزان برای توسعه سطح زیرکشت محصولات پرآب هندوانه و آفتابگردان کاهش می‌یابد. همچنین، نتایج نشان داد که در شرایط رخداد خشکسالی هیدرولوژیکی حدود 13/9 درصد تقاضای آب بخش کشاورزی استان تهران بدون پاسخ مانده و تأمین نخواهد شد که این امر موجبات تغییر الگوی کشت در منطقه را فراهم می‌کند. کاهش 28/7 درصدی بازده درآمدی کشاورزان و افزایش 2/38 درصدی ارزش اقتصادی آب آبیاری نسبت به دوره مبنا از دیگر پیامدهای وقوع خشکسالی هیدرولوژیکی در استان تهران است. به طور کلی، نتایج گویای آن است که با وقوع خشکسالی الگوی کشت زراعی به نفع محصولات با نیاز آبی پایین‌تر و سود بالاتر تغییر می‌کند، ولی در مورد محصولات گوجه‌فرنگی و ذرت دانه‌ای علی‌رغم نیاز آبی بالا به دلیل وجود کشاورزی تلفیقی در منطقه، کاهش سطح زیرکشت کمتری مشاهده می‌گردد.