نقش قدرت در دیپلماسی آب

Abstract

آب به‌عنوان یک منبع طبیعی مشترک بین ذیمدخلان مختلف (محلی، منطقهای، ملی و بین المللی)، عنصری حیاتی برای بشر است که مرزهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را به رسمیت نمی‌شناسد. ارتباط مستقیم بین امنیت آبی، امنیت انسانی و امنیت ملیِ دولت‌ها از یک سو و وجود حوضه‌های آبریز و آبخوان‌های مشترکِ بین‌المللیِ متعدد در دنیا از سوی دیگر، سبب شده است که سامانه‌های آبی به نحو اجتناب‌ناپذیری به یک مقوله سیاسی و امنیتی در دنیا تبدیل شوند و پیوند درهم‌تنیدة «آب، سیاست و امنیت» را ایجاد کنند. هدف از این مقاله، بررسی پیوند درهم‌تنیدة آب و سیاست با تمرکز بر مسأله قدرت است. از آنجا که قدرت یکی از مهم‌ترین عناصر تعیین و اجرای سیاست‌ها است و ارزش‌ها و هنجارها به‌عنوان پیشرانه‌های اجتماعی در شکل‌گیری قدرت سهیم هستند، لذا تعریف قدرت در دوره‌های زمانی و در شرایط مکانی مختلف، متفاوت خواهد بود. براین اساس، آشنایی و شناخت ماهیت و ابعاد مختلف قدرت و هژمونی (به مثابۀ یکی از مشتقات آن) بسیار حائز اهمیت است. قدرت همچنین در مناسباتِ آبی، به‌عنوان سامانه‌های درهمتنیدة طبیعی- انسانی، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. طبق نظر وارنر، کشورهای بالادست، عموماً از آب برای به دست آوردن قدرت بیشتر استفاده می‌کنند درحالیکه کشورهای پایین‌دست عموماً قدرت را برای به دست آوردن آب بیشتر بکار می‌برند. با توجه به نقش و اثر جدی قدرت در هیدروپلیتیک به طور عام و دیپلماسی آب به طور خاص، این مقاله به بررسی و واکاوی ماهیت و نقش قدرت و هژموندر روابط کشورهای حوضه آبریز مشترک بین‌المللی می‌پردازد.