تحلیل زمانی– مکانی پایدار دریاچه‌های هامون

Abstract

دریاچه‌های هامون به عنوان یکی از ناپایدارترین پهنه‌های آبی دنیا، از سالی به سال دیگر نوسانات شدیدی را نشان می‌دهند. قرارگیری منطقه منحصر به فرد تالاب هامون در دشت سیستان، اهمیت زیست محیطی خاصی را به آن بخشیده است و براساس کنوانسیون رامسر منطقه هامون به عنوان یک تالاب بین‌المللی از ارزش‌های اکولوژیکی خاصی برای جهانیان برخوردار است.

در این مقاله رابطه فضایی ـ زمانی تغییرات آبهای سطحی و پایداری دریاچه‌های هامون و گودرزه از دوره 1972 تا 2004 با استفاده داده‌های سنجش از دور (تصاویر ماهواره‌های لندست سنجنده‌ها ی MSS ،TM و ETM⁺ و ماهواره IRS هند سنجنده‌های LISS-I و LISSII) بر اساس میزان ورودی آب هیرمند، پریان مشترک و رود سیستان مورد تحلیل قرار گرفته است. ورودی رودخانه هیرمند و شعبات آن در طی دوره آماری تحلیل و نقش آن در تغییرات سطح دریاچه‌ها آشکارسازی شد. سپس با توجه به رژیم رودخانه، تصاویر ماهواره ای محدوده دشت سیستان در طی دوره مورد مطالعه در دو نوبت پرآبی و کم آبی مورد مقایسه قرار گرفت. عمق آب، وسعت دریاچه‌ها و پوشش گیاهی دشت سیستان در یک دیدگاه سیستمی با استناد به این شواهد و با استفاده از عناصر اصلی تفسیر، تصاویر به روش اپتیکی تحلیل گردید. با استفاده از داده‌های ماهواره Topax/Poseidon Jason تغییرات پهنه آبی هامون پوزک طی دوره بحرانی خشکسالی تعیین و در نهایت مشخص گردید. این داده‌ها که شامل 289 اندازه گیری ارتفاع سطح دریاچه در طی یک دوره 10 ساله می‌باشد، نشان داد در 80 درصد موارد سطح دریاچه خشک و کم آب بوده است.نتایج نشان دهنده وابستگی شدید پایداری فضایی-زمانی هامون‌ها به ورودی آب هیرمند می باشد.ناپایدارترین پهنه هامون هیرمند و پایدارترین آنها هامون پوزک تشخیص داده شد. واکنش گودزره نسبت به خشکسالی‌های هیدرولوژیک کمتر از سایر پهنه‌های آبی بوده است.با توجه به عمق کم منابع آب و وابستگی شدید پهنه‌های آبی به ورودی هیرمند و مخازن احداث شده در مسیر آن، متاسفانه طی خشکسالی‌های اخیر تغییرات غیرقابل بازگشتی در پوشش زمین(Land Cover) این پهنه‌های باارزش ایجاد گردیده که برای حفظ تعادل هیدرواکولوژیک و جبران خسارات به این اکوسیستم آسیب پذیر به سالیان بیشتری ورود آب در حد نرمال نیاز است.