ساختارشناسی ذمّه‌نامه‌های دورۀ قاجار

Abstract

هدف: ذمّه‌نامه سندی است حاکی از تعهد مدیون به پرداخت وجه نقد یا پرداخت جنس یا تعهد به فعلی معین. ذمّه‌نامه‌ها جزو اسناد شرعی و مردمی‌اند و در دورۀ قاجار در همۀ سطوح زندگی مردم استفاده می‌شده‌اند و درعین سادگی، ساختاری خاص داشته‌اند. این مقاله نتیجه بررسی ساختارهای شکل و محتوای آنها را گزارش می‌کند. روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها از 50 ذمّه‌نامه که در آرشیو ملی ایران نگهداری می شود و منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ذمّه‌نامه‌ها اسنادی ساده‌اند که ساختار و محتوای آن‌ها در سراسر دوران قاجار، تغییر مهمی نکرد. از لحاظ ساختار، ذمه‌نامه‌ها دو بخش شامل متن و حاشیه با اجزای مربوطه دارند. محتوای ذمه‌نامه‌ها از نام و شهرت طرفین عقد، مقدار بدهی، زمان تسویه‌حساب، نحوۀ پرداخت، شروط ضمن عقد و... تشکیل می‌شود. با ورود صنعت چاپ و با آغاز حکومت پهلوی، این اسناد به‌ویژه ازنظر ساختار ظاهری تفاوت‌هایی چشمگیر با ذمّه‌نامه‌های دوران قاجار پیدا کردند.