ارزیابی کمّی شاخص‌های شدّت بیابان‌زایی در اراضی کشاورزی دشت درگز، استان خراسان رضوی

Abstract

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیر توسعه کشاورزی بر شدت بیابان­زایی در دشت درگز واقع در شمال استان خراسان رضوی انجام شد. مقدار کمی خطر بیابان‌زایی حاصل از توسعه کشاورزی از پایش زمانی-مکانی معیارهای مهمّی که به طور عمده به­دلیل فعالیّت‌های انسانی است مانند؛ معیار آب زیرزمینی، آبیاری و زهکشی، کشاورزی، خاک، توسعه صنعتی - شهری و همچنین معیار اجتماعی-اقتصادی طی دورة زمانی 20 ساله (1395- 1375) با بهره­گیری از مدل IMDPA برآورد شد. نتایج نشان داد که دشت درگز از نظر خطر بیابان‌زایی در دو طبقة متوسط و شدید به ترتیب با درصد فراوانی ۲۲٪ و 78٪ قرار دارد. به­طوری که معیار آبیاری و زهکشی مهّم‌ترین عامل انسانی مؤثر بر افزایش شدت بیابان‌زایی منطقه است. سپس معیار خاک، توسعه و فعالیّت‌های کشاورزی، توسعة شهری-صنعتی، معیار اجتماعی-اقتصادی و در آخر تغییرات کمّی و کیفی آب زیرزمینی به ترتیب بیشترین نقش موثر را بر افزایش شدت خطر بیابانی‌زایی اراضی کشاورزی دشت درگز داشته‌اند. افزایش تدریجی شوری خاک در بخش‌های شرقی و شمال شرقی منطقه به دلیل آبیاری با آب شور و تبدیل کاربری اراضی مرتعی و جنگلی به اراضی کشاورزی و مسکونی با مساحتی بیش از 7000 هکتار در طی 10 سال گذشته از عوامل مهّم شدت بیابان‌زایی در منطقه مورد مطالعه بوده است. بنابراین، برای جلوگیری از گسترش بیابان‌زایی، مدیریت پایدار اراضی و جلوگیری از تبدیل کاربری اراضی طبیعی به کشاورزی، مسکونی و صنعتی پیشنهاد می‌شود.