ارزیابی کیفیت اجرای طرح‌های هادی و اثرات آنها در روستاهای مرزی (مطالعه موردی: شهرستان زهک)

Abstract

در سال‌های اخیر، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران به ویژه در کشورهای در حال توسعه به برنامه‌ریزی کالبدی سکونتگاه‌های روستایی به منظور هدایت منطقی عناصر کالبدی در عرصه‌های روستایی توجه زیادی کرده‌اند. پذیرش این واقعیت امری اجتناب‌ناپذیر است و هدایت پویش‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی سکونتگاه‌های روستایی بدون بهره‌گیری از برنامه‌ای هماهنگ و همسان در جهت توسعه کالبدی، کاری دشوار و گاه ناممکن به شمار می‌آید. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی کیفیت اجرای طرح‌های هادی روستایی و بررسی اثرات اقتصادی- اجتماعی و کالبدی آنها در شهرستان زهک می‌باشد. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل تمامی روستاهایی است که اجرای طرح هادی در آنها اتمام یافته است و روستاهای نمونه شامل روستاهایی است که حداقل 2 سال از زمان اتمام اجرای طرح هادی در آنها سپری شده باشد. بر این اساس، در این پژوهش، 16 روستا مورد بررسی قرار گرفته است که با توجه به تعداد خانوارهای ساکن در آنها و با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 356 سرپرست خانوار به عنوان نمونه‌های خانوار تعیین گردید. برای تحقق اهداف مورد نظر، ضمن مطالعات اسنادی، طیف گسترده‌ای از شاخص‌ها با ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین و در چارچوب مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا، فرم‌های مشاهدات میدانی برای بررسی کیفیت اجرای طرح‌های هادی و پرسشنامه‌های خانوار برای بررسی اثرات آنها مورد استفاده بوده‌اند. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، ضمن بهره‌گیری از قابلیت‌های نرم‌افـزار ArcGIS برای تحلیل‌های فضایـی، از روش‌های آماری تحلیل واریانس یک‌طرفه One-way Anova) ) و آزمون همبستگی کندال (Kendall's tau-b) در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. یافته‌های پژوهش مؤید آن است که در 3 روستا از 16 روستای مورد مطالعه، کیفیت اجرای طرح هادی در سطح مطلوب و در 5 روستا در سطح پایین می‌باشد. از طرف دیگر، بر اساس تحلیل‌های آماری، در روستاهای مورد مطالعه اختلاف معناداری بین سطح اثرات طرح‌های هادی در ابعاد مختلف وجود دارد. در این راستا، بیشترین میزان اثرات این طرح در بعد اقتصادی (با میانگین 07/3) و در سایر ابعاد نیز پایین‌تر از میانه نظری می‌باشد. همچنین نتایج آزمون همبستگی کندال بین برایند کلی اثرات طرح‌های هادی و نرخ رشد جمعیت روستاهای مورد مطالعه نشان می‌دهد که بین این دو متغیر، ارتباط مستقیم با همبستگی متوسط برقرار می‌باشد.