بررسی نظریه «عوض» و مقایسه آن با نظریه «ثواب» از دیدگاه سیدمرتضی

Abstract

سیدمرتضی، مانند اکثر متکلمان عدلیه، بر آن است که برای «حَسن‌بودن آلام ابتدایی» افزون‌بر اعتبار (لطف، مصلحت)، مسئله «عوض» ضروری است. در مقابل محقق حلی معتقد است که مصلحت موجود در «الم ابتدایی» برای «حسن‌بودن» آن کافی است. در این پژوهش ثابت می‌شود که نه سخن سیدمرتضی به‌طور مطلق صحیح است، و نه نظریه محقق حلی، بلکه سخن درست، نظریه‌ای است که براساس آن، حسن‌بودن برخی آلام ابتدایی (آلام ابتدایی غیرمکلفان در شرایطی خاص) را «عوض» و برخی دیگر (آلام ابتدایی مکلفان) را «ثواب» تبیین می‌کند؛ و درصورت ثواب، عوض، دیگر موضوعیت نداشته، بلکه در ثواب منحل خواهد شد. در نهایت می‌توان گفت: نظریه ثواب و عوض مکمل یکدیگرند تا «حسن‌بودن» تمام «آلام ابتدایی»را تبیین کنند.