بررسی، تحلیل و مقایسۀ کرامات در کشف‌المحجوب هجویری و رسالۀ قشیریه

Abstract

کرامت در فرهنگ عرفان اسلامی از اصطلاحات و مفاهیم پرکاربرد است. این موضوع تنها در سطح نظری متوقف نمانده و در سیرۀ عملی عارفان مسلمان نیز، نمودار شده است. اهل معرفت برای تأمین اهداف مختلف شخصی و اجتماعی از کرامت بهره برده­اند. ما در این مقاله بر آنیم تا بر اساس نظرات دو شخصیت نامی در حوزۀ عرفان اسلامی یعنی علی بن عثمان هجویری و ابوالقاسم قشیری به زمینه­های کاربست کرامات در سیرۀ عملی اهل تصوف بپردازیم. بدین منظور، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و گردآوری اطلاعات با استناد به منابع کتابخانه­ای انجام گرفته است. همچنین، جامعۀ آماری پژوهش، کتاب­های کشف­المحجوب ورسالۀ قشیریه می­باشد.کرامت در نظرگاه هجویری و قشیری، دو بُعد فردی و اجتماعی دارد. به این معنا که عارفان گاهی برای تحقق خواسته­های شخصی و گاهی برای نفع عمومی از کرامت استفاده کرده­اند. در مجموع، زمینه­های مشترک کاربست در دو اثر مذکور عبارتند از: ذهن­خوانی و فراست؛ تصرف در نیروها و عناصر طبیعت؛ شنیدن ندای هاتف؛ صحبت با پیامبران در حیات و ممات؛ ارتباط با حیوانات؛ شفای بیماران. وجوه تمایز کاربست کرامت در این دو اثر، تنوع و گستردگی بیشتر رسالۀ قشیریه و تعدد مصداق­ها و شاهدمثال­های آن نسبت به کشف­المحجوب و برجسته­تر بودن وجه نظری اثر هجویری است. دیگر آنکه، هجویری به کراماتی چون: گفت­وگو با خداوند و نقش بستن عبارت بر بدن شیخ متوفی اشاره کرده و در اثر قشیری از کراماتی چون: اطلاع از غیب، تصرف در اشیاء، گفت­وگوی شیخ با درخت، و مرگ و حیات ارادی سخن به میان آمده است.