رعایت اخلاق پژوهش در رساله‌های دکتری؛ مورد مطالعه: گروه علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1386 تا 1390

Abstract

هدف این پژوهش بررسی میزان رعایت اصول اخلاقی در رساله‌های دکتری گروه علوم انسانی در دانشگاه فردوسی مشهد است. روش پژوهش تحلیل محتوا است. کلیه رساله‌های دکتری دفاع‌شده گروه علوم انسانی طی 5 سال (1386 تا 1390) با استفاده از سیاهه محقق‌ساخته مورد بررسی قرار گرفت. در این سیاهه مؤلفه‌هایی نظیر رعایت حقوق آزمودنی‌ها در پژوهش، رعایت اصول اخلاقی در استناددهی و ارجاع، رعایت اصول اخلاقی در تدوین گزارش پژوهش و داشتن تعهدنامه اخلاقی در نظر گرفته شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که در بخش معتنابهی از رساله‌های دکتری برخی از معیار‌های اخلاق پژوهش مورد توجه قرار گرفته و بقیه موازین اخلاق پژوهش مورد غفلت واقع شده یا با دقت گزارش نشده است. به‌عنوان نمونه یافته‌ها نشان داد که در اغلب رساله‌ها موضوع گمنامی آزمودنی‌ها، رعایت رازداری، مشخص‌بودن روش گردآوری داده‌ها، گزارش اعتبار ابزار پژوهش، مشخص‌بودن روش تحلیل داده‌ها، همسو بودن روش تحلیل داده‌ها با روش اجرای پژوهش و داشتن تعهدنامه اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است (حدود %75 رساله‌ها). همچنین در %50 رساله‌ها استاندارد‌های استناد به منابع مورد استفاده رعایت شده است. در تعداد بسیار ناچیزی (حدود %5 رساله‌ها) از رساله‌ها بحث اخذ رضایت آگاهانه، آگاه کردن آزمودنی‌ها از هدف‌ها و ماهیت مطالعه، معرفی خود به‌عنوان پژوهشگر به آزمودنی‌ها، سلامت و آسایش آزمودنی‌ها، چاره‌اندیشی برای عوارض مربوط به مطالعه، شیوه تدارک فضای عاری از استرس مورد توجه قرار گرفته است.