پایش چندزمانه رفتار پویایی میدان ماسه ای غرب کویر دامغان (2016-1972)

Abstract

<strong>عواملی نظیر فقر پوشش گیاهی و افزایش خشکسالی</strong><strong>‌</strong><strong>های ناشی</strong><strong>‌</strong><strong>از گرمایش جهانی، منجربه پویایی ریگزارها با سرعت</strong><strong>‌</strong><strong>های مختلف درجهات متعدد شده</strong><strong>‌</strong><strong>است که فعالیت</strong><strong>‌</strong><strong>های انسانی، حمل</strong><strong>‌</strong><strong>ونقل، بهداشت و اقتصاد را تهدید می</strong><strong>‌</strong><strong>کند. بنابراین پایش پویایی زمانی- مکانی میدان</strong><strong>‌</strong><strong>های ماسه</strong><strong>‌</strong><strong>ای و شناسایی جهات توسعۀ آنها، اهمیت ویژه</strong><strong>‌</strong><strong>ای در مدیریت محیط مناطق خشک و حفظ منابع طبیعی دارد. لذا هدف از این پژوهش پایش چندزمانۀ رفتار پویایی ریگ غربی کویر دامغان در قالب 3 بازۀ 15 ساله (2016-1972) ازطریق داده</strong><strong>‌</strong><strong>ها و روش</strong><strong>‌</strong><strong>های دورسنجی است. دراین راستا پایگاه دادۀ فضایی با اخذ تصاویر </strong><strong>MSS</strong><strong> (1972)، </strong><strong>TM</strong><strong> (1987)، </strong>⁺<strong>ETM</strong><strong> (2002) و </strong><strong>OLI</strong><strong> (2016) تکمیل گردید. سپس از روش</strong><strong>‌</strong><strong>های ترکیبات رنگی، تبدیلات </strong><strong>IHS</strong><strong> و طبقه</strong><strong>‌</strong><strong>بندی نظارتی حداکثر احتمال برای بارزسازی محدودۀ مکانی ریگ، و از روش تفاضل تصاویر و محاسبۀ سطح طبقات تغییر جهت بررسی نوع و روند تغییرات بهره</strong><strong>‌</strong><strong>گیری شد. نتایج نشان می</strong><strong>‌</strong><strong>دهد که محدوده ریگ در 1987 نسبت</strong><strong>‌</strong><strong>به 1972، 7225/6 کیلومتر</strong><strong>‌</strong><strong>مربع کاهش یافته</strong><strong>‌</strong><strong>است. در بازه دوم، روند معکوس شده و ریگ در 2002 نسبت</strong><strong>‌</strong><strong>به 1972 و 1987، به</strong><strong>‌</strong><strong>ترتیب 3659/17 و 0885/24 کیلومترمربع گسترده</strong><strong>‌</strong><strong>تر شده</strong><strong>‌</strong><strong>است. در بازه سوم پویایی ریگ کاهش یافته، و وسعت آن در 2016 نسبت</strong><strong>‌</strong><strong>به 1972، 1987 و 2002، به</strong><strong>‌</strong><strong>ترتیب 6178/25، 8952/18 و 9837/42 کیلومتر</strong><strong>‌</strong><strong>مربع کمتر شده</strong><strong>‌</strong><strong>است که بیانگر بیلان منفی ماسه می</strong><strong>‌</strong><strong>باشد. نتایج پایش تغییرات حاکی</strong><strong>‌</strong><strong>از وجود حداکثر مساحت تغییرات افزایشی، کاهشی و بدون</strong><strong>‌</strong><strong>تغییر با 2833/38، 9829/43 و 3506/58 کیلومتر</strong><strong>‌</strong><strong>مربع به</strong><strong>‌</strong><strong>ترتیب در بازه</strong><strong>‌</strong><strong>های 2002-1987، 1987-1972 و 2016-2002 است. این تغییرات در حواشی ریگ به</strong><strong>‌</strong><strong>صورت ممتد و تقریباً یکنواخت گستردگی دارد، ولی بیشتر در قسمت</strong><strong>‌</strong><strong>های شرقی، شمال</strong><strong>‌</strong><strong>شرقی و جنوب</strong><strong>‌</strong><strong>غربی مشاهده می</strong><strong>‌</strong><strong>شود که نمایانگر عملکرد مثبت طرح</strong><strong>‌</strong><strong>های بیابان</strong><strong>‌</strong><strong>زدایی در</strong><strong>‌</strong><strong>قالب پروژه</strong><strong>‌</strong><strong>های تثبیت ماسه</strong><strong>‌</strong><strong>های روان از</strong><strong>‌</strong><strong>طریق کاشت گیاه تاغ و خودسازمانی اکوسیستم در نتیجه زادآوری طبیعی این گونۀ</strong><strong>‌</strong><strong>گیاهی است. در مجموع اگرچه کلیّت ریگ با وسعت 45 کیلومتر</strong><strong>‌</strong><strong>مربع تقریباً ثابت است اما گستردگی تغییرات کاهشی و افزایشی به</strong><strong>‌</strong><strong>ترتیب با مساحت 75 و 49 کیلومتر</strong><strong>‌</strong><strong>مربع مخاطره</strong><strong>‌</strong><strong>آمیز بوده و نیازمند عملیات تثبیت می</strong><strong>‌</strong><strong>باشد. </strong>