بازخوانی کهن الگوی سه گانه مقدس با محوریت نقش مایه درخت سرو در هنر ایرانی

Abstract

مفهوم سه‌گانه بین نمادها به صورت سه‌گانۀ مقدس، نمونه‌های بسیاری دارد. درخت به عنوان عنصر کلیدی و مهم در بیشتر این سه‌گانه‌ها به چشم می‌آید؛ این درخت سرو به دلیل اهمیت بسیار و تقدسی که در فرهنگ و هنر ایران زمین دارد، نقش محوری را در سه‌گانه ایفا می‌نماید. پژوهش حاضر درواقع پاسخ به این پرسش اصلی: بازخوانی نقش‌مایۀ سرو در کهن الگوی سه‌گانه در ایران است. ازهمین‌رو، مطالعه و تشریح این نقش‌مایه با آوردن مستندات تاریخی و تصویری صورت پذیرفته است. روش تحقیق به کار گرفته شده، توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مقاله هم از طریق مطالعه کتابخانه‌ای گردآوری شده است. ضمن اینکه با انجام تحقیقات میدانی نمونه آثار مرتبط با موضوع، بررسی شده‌ است. هدف این مقاله، بیان تداوم حیات نمادها و کهن‌الگوها در هنر ایران، شناخت هرچه بهتر نقش‌مایۀ سرو در سه‌گانه‌ها، توصیف و طبقه‌بندی این نقش است. همچنین این پژوهش، علاوه‌بر بررسی حوزه‌های نظری این نقوش، به حوزه‌های تجسمی نیز توجه دارد. در این نقوش، سرو به عنوان نقش محوری در مرکز، به صورت سه سروی است یا دو عنصر از یک جنس، مانند دو انسان، دو حیوان یا دو گیاه در طرفین است یا به صورت نقش همراه‌کننده، با نقش مرکزی هر یک از عناصر بالا مطرح می‌گردد. این پژوهش اثبات می‌کند که کهن الگوی سه‌گانۀ مقدس از دورترین ایام در این سرزمین وجود داشته و در دوره‌های مختلف به حیات خویش ادامه داده است.