اثرات مستقیم و تعاملی مصرف ‌‌انرژی و سرمایه ‌انسانی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب در حال توسعه نفتی

Abstract

دستیابی به رشد اقتصادی مستمر و شناخت عوامل موثر بر آن با توجه به مزیت‌های نسبی و منابع کشورها، از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت‌ها و اقتصاددانان به ویژه در کشورهای در حال توسعه بوده است. دسترسی نسبتاً آسان و ارزان به منابع انرژی در کشورهای نفت‌خیزی همچون ایران نه تنها می‌تواند به طور مستقیم تولید و رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد؛ بلکه به طور غیرمستقیم و از طریق تقویت و هم‌افزایی سایر نهاده‌ها نیز نقش مهمی در ارتقای عملکرد اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. این بررسی با استناد به نظریات رشد اقتصادی و تولید، ضمن بررسی وجود روابط بلندمدت، با استفاده از جدیدترین روش‌های داده‌های تابلویی ضرایب بلندمدت بین متغیرهای سرمایه فیزیکی، نیروی ‌کار، سرمایه ‌انسانی، مصرف‌ انرژی اولیه، تعامل «مصرف‌ انرژی اولیه و سرمایه ‌انسانی» و تولید ناخالص داخلی را در کشورهای در حال توسعه نفتی طی دوره طولانی 2014-1973 برآورد و تحلیل نموده است. بدین منظور از آزمون‌های ریشه‌ واحد، آزمون‌های همجمعی داده‌های تابلویی و روش‌ حداقل مربعات معمولی کاملاً ‌تعدیل‌شده (FMOLS) استفاده شده است. نتایج آزمون‌های ریشه ‌واحد و همجمعی داده‌های تابلویی حاکی از وجود روابط بلندمدت میان متغیرهای تحقیق است. نتایج برآوردها نشان داد که ‌سرانه مصرف‌ انرژی اولیه و سرمایه ‌انسانی در بلندمدت اثر معنادار مثبت قابل‌توجهی بر رشداقتصادی کشورهای در حال توسعه نفتی داشته‌اند. نتایج برآورد حداقل مربعات معمولی کاملاً ‌تعدیل‌شده در کشورهای در حال توسعه نفتی نشان داد که متغیر سرمایه ‌انسانی ‌سرانه تاثیر قابل‌ملاحظه مثبت (28/0) و مصرف‌ انرژی اولیه ‌سرانه اثر مثبت کمتری (11/0) بر رشداقتصادی داشته ‌است. اما، اثر تعاملی سرانه «مصرف‌ انرژی اولیه و سرمایه ‌انسانی» در کنار سایر عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی تایید نشد.