مدیریت منابع آب محصولات زراعی استان قم با استفاده از مفهوم رد ‏پای آب

Abstract

در مناطق خشک و نیمه‏خشک مانند استان قم، مدیریت منابع آب به‏خصوص در بخش کشاورزی، اهمیت زیادی دارد. مطابق بیلان آب دریافتی از سازمان آب منطقه‏ای استان قم، همواره کشاورزی به‏عنوان عمده‏ترین مصرف‌کنندۀ آب در این استان سبب ایجاد چالش بوده ‏است. هدف از انجام تحقیق حاضر، استفاده از مفهوم رد پای آب و تجارت مجازی برای محصولات زراعی استان قم در بازۀ زمانی 1385‏-‏1395 برای کاهش فشار واردشده بر منابع آبی موجود و مدیریت بهتر بود. به‏دلیل کم بودن راندمان سامانۀ آبیاری، حجم رد پای آب سفید در محصولات استان بسیار زیاد تخمین زده ‏شد. همچنین، سهم رد پای آب آبی در محصولات استان نیز بیشتر از مقادیر رد پای آب سبز و خاکستری برآورد شده است. رد پای آب سفید در محصول پنبه 5267 مترمکعب بر تن برآورد شده است که 48 درصد از سهم کل رد پای‏ آب را به خود اختصاص داده ‏است و سهم رد پای‏ آب آبی در این محصول نیز 46 درصد از سهم کل رد پای آب بود. بعد از پنبه، هندوانه بیشترین سهم رد پای سفید بین سایر محصولات را داشت که حدود 64 درصد از سهم کل رد پای آب را به خود اختصاص داده و سهم رد پای آب آبی در این محصول 32 درصد برآورد شده است. سهم رد پای آب سفید در محصولات جو، گندم، یونجه، پیاز، گوجه‌فرنگی، خربزه و ذرت به‏ترتیب برابر 55‌، 49‌، 48‌، 51‌، 46‌، 54 و 5/37 درصد از سهم کل رد پای آب محاسبه‌شده است. با توجه به سهم بسیار زیاد رد پای آب سفید، می‏توان از رد پای آب خاکستری صرف‌نظر کرد. همچنین، رد پای آب سبز به دلیل کمبود میزان بارش در استان قم بسیار ناچیز برآورد شده است. رد پای آب سبز در محصولات جو و گندم نسبت به سایر محصولات بیشتر بود که علت این امر یکسان بودن فصل کشت و بارندگی بوده‏ است. سهم رد پای آب سبز در محصول جو و گندم به‌ترتیب 12 و 11 درصد از سهم کل رد پای آب بوده است. صادرات آب مجازی استان قم مربوط به دو محصول پنبه و جو بود، که حجم آب مجازی صادراتی سالانۀ این دو محصول معادل 41/250 میلیون مترمکعب و درآمد اقتصادی حاصل از آن، معادل 429 میلیارد ریال بوده‏ است. همچنین، محصولات گندم، پیاز، گوجه‌فرنگی، خربزه و هندوانه به استان وارد می‌شود و حجم واردات آب مجازی استان معادل MCM683 بوده است. در نهایت، برای درک بهتر وضعیت منابع آبی موجود، شاخص‏های محاسباتی آب نیز محاسبه شده است. استان قم با شاخص کم‏آبی 33 درصد در آستانۀ کم‏آبی قرار دارد و همچنین شاخص شدت مصرف آب نیز 30 درصد برآورد شده است.