اولویت‌بندی زیرحوضه‌ها با استفاده از آنالیز مورفومتری و GIS به‌منظور اقدامات آبخیزداری (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز مراوه‌تپه، استان گلستان)

Abstract

اولویت‌بندی زیرحوضه‌ها از مهم‌ترین راهکارهای مدیریت جامع حوضۀ آبخیز و پایداری توسعه است. حفاظت از منابع طبیعی موجود از طریق علامت­گذاری زون‌های پتانسیل تخریب در سطوح کوچک برای توسعۀ پایدار، نیازی بنیادین محسوب می‌شود. طرح زون‌های پتانسیل تخریب برای اجرای اقدامات حفاظتی آبخیز، بدون برنامه­ریزی، اقتصادی نیست؛ در نتیجه این پیش‌نیازی برای پذیرش اولویت‌بندی زیرحوضه‌هاست. آنالیز مورفومتری به‌عنوان روشی کم­هزینه و سریع در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. هدف این تحقیق، اولویت‌بندی زیرحوضه‌های حوضۀ آبخیز مراوه‌تپه در استان گلستان با آنالیز مورفومتری و استفاده از GIS است. در آنالیز مورفومتری پارامترهای ضریب فشردگی، ضریب گردی، ضریب شکل، ضریب کشیدگی، فراوانی آبراهه، تراکم زهکشی، نسبت انشعاب، بافت زهکشی، شکل حوضه، طول جریان و طول جریان روی زمینی از طریق ARCGIS و Arc Hydro محاسبه شده­اند که این پارامترها به دو دستۀ پارامترهای خطی (رابطۀ مستقیم با فرسایش) و پارامترهای شکلی (رابطۀ عکس با فرسایش) تقسیم شدند. در نهایت اولویت هر یک از زیرحوضه‌ها با توجه به میانگین کل پارامترهای مورفومتری تعیین شد که از این نظر زیرحوضۀ C₃ دچار وضعیت بحرانی، و زیرحوضۀ C_int1 دارای وضعیت مناسب نسبت به دیگر زیرحوضه‌ها بود. مطالعات میدانی نتایج کار را به‌خوبی نشان می‌دهد، چراکه زیرحوضۀ C₃ دارای بیشترین حد فرسایش و خاک ضعیف (گروه­ هیدرولوژیکی C) است. ازاین‌رو می‌توان از این نوع تحقیقات که هم کم‌هزینه و هم سریع‌اند بهره گرفت و آبخیزها را به‌منظور اقدامات آبخیزداری اولویت‌بندی کرد