بررسی تنوع ریخت‌شناختی برخی تمشک‌های سیاه بی‌خار مازندران

Abstract

هدف از انجام این تحقیق بررسی تنوع ریخت‌شناختی (مورفولوژیکی) 40 نژادگان (ژنوتیپ) تمشک­ سیاه بی­خار و پی بردن به ارتباط آن‌ها با منابع بی­خاری است. نمونه­ها در کلکسیون تمشک سیاه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری بر پایۀ صفات توصیفگر تمشک سیاه بررسی شدند. نتایج نشان داد، تنوع در صفات شمار بذر پوک، طعم، وزن و اسیدیتۀ میوه به ترتیب با 100، 59، 43 و 42 درصد بالا بود. شمار بذر پوک با شمار شاخه (325/0) و مقطع عرضی شاخه (365/0) همبستگی مثبت و با قند میوه (393/0-) همبستگی منفی و معنی­داری را نشان داد. خوشه‌بندی ریخت‌شناختی دو دستۀ جداگانه از نمونه­های بی­خار را از یکدیگر تفکیک کرد. در دستۀ اول که بر پایۀ صفات طول گل، نسبت قند به اسید و شمار و وزن بذر از دستۀ دوم جدا شده بود، دو رقم Thornless Evergreen و Everthornless که به ترتیب از نسل اول (شیمر یا بافت ناهمسان فراپوش) و دوم (به‌دست‌آمده از کشت بافت لایۀ شیمر) بی‌خاری تمشک سیاه بودند در یک زیرگروه قرار گرفتند. این دسته بیشترین شمار نژادگان بی­خار را شامل می‌شد که بنابراین رایج‌ترین رقم‌های بی­خار مازندران از نوع ژنتیکی و مغلوب (به‌دست‌آمده از کشت بافت لایۀ شیمر) هستند. نمونه­های دگر نام آن‌ها نیز شناسایی شد. در دستۀ دوم رقم‌های پررشد و بی­خار که به‌احتمال چندگان و متعلق به منبع بی­خاری مرتون 'Merton Thornless‘بودند، از دیگران تفکیک شدند. بنابراین افزون بر منبع بی­خاری مرتون، دو منشأ قدیمی­تر بی‌خاری نیز در میان نمونه­های موجود در ایران شناسایی شد. به نظر می‌رسد تفکیک دیگر نمونه­های بی­خار، ناشی از تداوم تکامل بی­خاری در اقلیم متنوع شمال کشور بوده و ارزش بررسی­های بیشتر را دارند.