حمایت از روش‌های کسب و کار در حقوق تطبیقی (بررسی رویکرد نظام‌های حقوقی امریکا، هند، ژاپن، فقه امامیه، ایران و موافقت‌نامۀ تریپس)

Abstract

امروزه یکی از مهم‌ترین دارایی‌های هر شرکتی روش‌های کسب و کار آن است که به‌عنوان یکی از حقوق مالکیت فکری قابل حمایت می‌باشد. همواره رویکرد نظام‌های مختلف حقوقی در این زمینه متفاوت بوده است. اسرار تجاری سنتی‌ترین شکل حمایت از روش‌های کسب و کار شمرده ‌می‌شود، اما امروزه گرایش شرکت‌ها به ثبت اختراعات در این زمینه، به‌اندازه‌ای افزایش یافته که اهمیت و تأثیر پذیرش روش یاد‌شده به‌عنوان حق اختراع به موضوعی بحث‌برانگیز در سراسر جهان تبدیل شده است. جستار حاضر با روش توصیفی– تحلیلی به بررسی قابلیت حمایت حقوقی از روش‌های کسب و کار در نظام‌های حقوقی مختلف پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که امروزه کشورهایی مانند امریکا، هند و ژاپن برخلاف رویۀ گذشتۀ خود به حمایت از روش‌های کسب و کار در قالب حق اختراع اقبال فراوانی نشان داده‌اند. موضع موافقت‌نامۀ تریپس نیز مبنی بر اعطای حق ثبت به اختراعی که شامل گام ابتکاری و کاربرد صنعتی باشد، در راستای حمایت از روش‌های کسب و کار رقم خورده است. این درحالی است که در نظام حقوقی ایران روش‌های کسب و کار عملاً از دایرۀ حمایت استثنا شده‌اند. از‌این‌رو، شایسته است که قانون‌گذار ایران با توجه به مبانی عمیق فقه امامیه در حمایت از حقوق مادی و غیرمادی افراد، ماده‌ای را در جهت حمایت از روش‌های کسب و کار به قانون ثبت اختراعات اضافه کند یا استثنای راجع به آن را حداقل در خصوص روش‌های کاربردی تجارت الکترونیک از قانون حذف نماید. درنهایت اگر به هر دلیلی حمایت از روش‌های کسب و کار در قالب اسرار تجاری یا حق اختراع منتفی شود، می‌توان به قالب‌هایی چون اختراعات کوچک توسل جست.