جایگاه دفاع استفادۀ آزمایشی از اختراع در دعوای نقض حق اختراع: استثنایی مطلق یا مقید؟

Abstract

یکی از دفاعیات متهم به نقض حق اختراع، استفادۀ آزمایشی از آن است. این استثنا در قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری سال 1386 نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. اما این قانون نسبت به معیار تجویز این استثنا ساکت است. در رویۀ قضایی نیز تاکنون دعوایی مطرح نشده است تا بتوان رویکرد دادگاه‌های ایرانی را در این امر ملاحظه کرد. در مقابل، در برخی از نظام‌های حقوقی، از جمله دو نظام مورد بحث در این تحقیق (آلمان و امریکا)، تفکیک هدف و انگیزه از انجام آزمایش‌ها به دو دستۀ تجاری و غیرتجاری به‌عنوان ملاک تعیین عمل مجاز از نقض در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب، علی‌القاعده باید آزمایش‌هایی که انگیزۀ غیرتجاری دارند، تجویز شوند و در مقابل، آزمایش‌هایی که با اهداف تجاری صورت می‌گیرند، نقض حق اختراع محسوب شوند. لیکن رویۀ قضایی این دو نظام حقوقی به سمت و سویی دیگر سوق یافته است. این تحقیق ضمن بررسی انواع این آزمایش‌ها، نشان می‌دهد که تفکیک مزبور همواره کارآمد نیست، به‌ویژه در مواردی که انگیزۀ آزمایش، غیرتجاری است، اما از اختراع در مقیاس انبوه استفاده می‌شود یا برعکس، هدف تجاری است، اما در تجویز استثنا، نفعی برای عموم وجود دارد، نمی‌توان صرفاً به این معیار اکتفا کرد.