نامه‌های فتحعلی‌شاه به همسرس طاووس خانم در حدود سال‌های 1238

Abstract

آنچه در اینجا قصد معرفی آن را داریم، مجموعه‌ای از نامه‌های فتحعلی‌شاه قاجار به همسرش طاووس ملقب به تاج‌الدوله است. این اسناد منحصربه‌فرد در تاریخ حوزه زنان، حرمسرا و اندرونی شاهان و همچنین در بحث خانواده در عصر قاجار حائز اهمیت است. روایت‌های زیادی از تعدد زنان فتحعلی‌شاه در منابع نقل شده است، به گونه‌ای که شمار آنها در منابع، به شکل متفاوتی ثبت شده است، ولی معمولا بین 800 تا 1000 زن برای وی گزارش شده است. به هر روی هرچه بود اطلاع دقیقی از همه آنها نیست؛ چنانکه صاحب تاریخ ذوالقرنین می‌نویسد: «بدان‏که از بدایت ایّام تکلیف تا هنگام وصول او به مینوى شریف، مخفى نماناد که عدد زوجات آن برگزیده کاینات را در مدّت سنوات پنجاه و پنج سال ایّام تکلیف، خداوند جهان داناست و استعلام این حقیقت خارج از حوصله دانایان توانا». همین امر و شکست وی در جنگ‌های ایران و روس از او چهره یک پادشاه نالایق و خوشگذران را برای ما بر جای گذاشته است. اما در چنین شرایطی با این تعدد زنان در حرمسرای وی چه می‌گذشت. مسلما فضایی که در این حرمسرا بین زنان حاکم بود، فضای رقابت و امتیازگیری برای کسب قدرت و نفوذ بیشتر بود. این قدرت یا از نسب قاجاری، یا مادر ولیعهد بودن و یا از توجه و علاقه شاه به آنها برمی‌آمد. ما نام این زنان را با عنوان سوگلی حرم می‌شناسیم. آنچه در اینجا ارائه می‌شود به روشن شدن گوشه‌ای از فضای حاکم بر حرمسرای شاهی کمک می‌کند؛ اسنادی منحصربه‌فرد از برخورد شاه با یکی از این زنان قدرتمند و پرنفوذ حرمش یعنی طاووس خانم ملقب به تاج‌الدوله که تخت طاووس به نام وی نامگذاری شد.