ملاحظاتی در باب تاریخ‌نویسی شاهزاده‌های قاجاری (مطالعه موردی تاریخ‌نویسی محمودمیرزا)

Abstract

تاریخ­نویسی ایران در عصر قاجار، حوزه­ای است که به رغم اهمیت آن، تا کنون مورد پژوهش­های شایسته­ و همه جانبه­ای قرار نگرفته است. این خلأ به ویژه در مورد تاریخ­نویسی شاهزادگان قاجاری بیشتر دیده می­شود. محمود میرزا یکی از این شاهزادگان قاجاری بود که چندین متن تاریخی را به رشته تحریر درآورد. این مقاله قصد دارد علاوه بر شناخت ویژگی­های تاریخ­نویسی او در زمینه تکنیک(نقشه) تألیف و هدف تالیفِ دو کتاب تاریخ <em>صاحبقرانی</em> و <em>اخبار محمدی</em>، جایگاه او را در میان تاریخ نویسان دوره نخست قاجاریه و شاهزادگان قاجاری بشناسد. روش این پژوهش بر اساس واکاوی، نحوه چینش و تنظیمِ گزارش­های تاریخیِ متون محمودمیرزا و نیز مقایسه دیباچه­ها و گزارش­های آن­ دو با متون تاریخی معاصر و چند متن از دیگر شاهزادگان قاجار است. نتیجه نشان داد محمودمیرزا در تنظیم دیباچه­ها، از دو کتاب <em>احسن التواریخِ </em>ساروی و <em>مآثر سلطانیه</em>­ی دنبلی به یک میزان الگوبرداری کرده است. قصد ظاهری و اولیه­ی محمود میرزا در هر دو متن، نگارش دو اثر تاریخی به سبک و شیوه ساده­نویسی و به دور از مغلق نویسی است که چندان موفق نبود. هدف مهم­تر وی، مشروعیت­سازی برای خاندان قاجاریه و پادشاه وقت آن، فتحعلیشاه است که این امر به ویژه در واکنش نویسنده به شکست سنگین حکومت قاجار از دولت روسیه دیده می­شود. با این وجود، شیوه­های مشروعیت­سازی در این دو متن، متفاوت از هم انجام شده است.